02 دی 1391
دیباچه
هم اکنون کشور ایران به‌صورت بالقوه یکی از پانزده کشور قدرتمند جهان از نظر: سرزمین وسیع، ژرفای استراتژیک، منابع سرشار طبیعی و استراتژیک، جمعیت متناسب، موقعیت استثنایی ژئوپلیتیک (گذرگاهی)، تاریخ، هویت ملی، ادبیات غنی، و ملتی پویا است؛ اما از آنجایی که اثربخشی مؤلفه‌های قدرت ملی در سیاست خارجی مستلزم همراهی جنبه‌های نرم‌افزاری با ارتباطات گستردة بین‌المللی در سطوح جهانی است، توجه نکردن به این مهم سبب شده تا این کشور از دید نبود جایگاه متناسب در صف‌بندی‌های نوین نظام بین‌الملل با رشد روزافزون هزینه‌ها و کاستی منافع ملی و بین‌المللی روبه‌رو گردد.
در این مقاله تلاش بر آن است تا با شناخت دقیق و ژرف بسترهای کامیابی و نامرادی ملی و بین‌المللی در ابعاد پرشمار استراتژیک با پای‌فشاری بر عوامل و پدیده‌های ژئوپلیتیک، در کنار ارائه شاخصهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر محور مبانی ژئوپلیتیک، زمینه‌ها و رویکردهای تحقق فرصت‌ها و مقابله با چالش‌های گوناگون برای حضور کارآمد ایران در دگرگونی‌های نظام بین‌الملل با کمینة هزینه و بیشینة سود تبیین گردند.
سرشت پویا و دگرگون شدة نظام قدرت جهانی و توزیع فضایی و منطقه‌ای آن در جهان که بیشتر زیر سایة دگردیسی دانش و فناوری و سطح آگاهی ملت‌ها از سویی و دگرگونی در نقش و کارکرد عوامل ثابت و متغیر ژئوپلیتیکی از سوی دیگر قرار دارد، باعث می‌شود که نظام جهانی و نظام‌های منطقه‌ای و پیوندهای دولت‌ها و ملت‌ها با یکدیگر پیوسته در حال تحول و دگرگونی باشند. این واقعیت، ضرورت مطالعه علمی و دقیق ماهیت پدیده‌های سیاسی در سطح جهانی، منطقه‌ای و محلی، کیفیت شکل‌گیری آنها، و نیز عوامل پیدایش و بازتاب کارکرد پدیده‌ها را پرهیزناپذیر می‌نماید و میدان عمل گسترده‌ای را فراروی ظرفیت‌های ژئوپولیتیکی و جغرافیای سیاسی کشورها قرار می‌دهد.
بروز دگرگونی در نظام جهانی با فروپاشی بلوک شرق و گسترش دامنه رقابتهای جمعی و فردی بین دولت‌ها در سطوح جهانی و منطقه‌ای و توسعه فرایندهای همگرایی و واگرایی در رفتار دولت‌ها سبب دگرگونی در قلمرو و ابعاد تحلیلی و اثربخشی جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک در ممالک هزارة سوم شده است؛ به شیوه‌ای که بر پویایی و غنای این بخش از جایگاه تحلیلی ممالک، به‌ویژه در یکی دو دهه اخیر افزوده است و آن را در زمرة تحلیلهای فعال و جذاب سیاسی و تعاملات دولت‌ها قرار داده است.
در این فضای نوین، کشور ما نیز در یکی از حساس‌ترین موقعیت‌های ژئوپلیتیکی جهان قرار گرفته، به گونه‌ای که مناطق ژئوپلیتیکی فعالی با کارکردهای گسترده و پرشمار گرداگرد آن را فرا گرفته و آن را به‌صورت کانون جاذبه دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی درآورده است. این موقعیت نه تنها باعث تأثیرگذاری ایران بر فرایند تحولات جهانی و منطقه‌ای می‌شود بلکه کارکرد مناطق پیرامونی نیز می‌تواند مسائل ایران را زیر سایة خود قرار دهد. از سویی موقعیت ایران در نظام جهانی و منطقه‌ای و کنش و روابط دوسویه آن با قطبهای قدرت جهانی و مناطق ژئوپلیتیکی، پیوسته مسائل نوینی می‌آفریند که مجموعاً زمینه بسیار مناسبی را برای مطالعه عوامل پویا و متحول سیاسی، با تأکید بر واقعیت‌های جغرافیایی و به‌ویژه بازنمائی پدیده‌های ژئوپلیتیک آن برای بازبینی استراتژیک و تبیین شاخصهای سیاست خارجی فراهم نموده است.
منبع:کتاب سیاست خارجی توسعه گرا، مرداد ١٣٨٧
دانلود مقاله
