سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف

خلاصه

دستیابی به اهداف کلان سیاست خارجی بدون همکاری با سایر کشورها میسر نیست. این مهم هنگامی به نحو مطلوب‌تر تحقق پیدا می‌کند که همکاری ابعاد گسترده‌تری به خود بگیرد و به ائتلاف تبدیل شود. نویسنده با هدف ارائه راهکار جهت پیشبرد استراتژی ائتلاف‌سازی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ابتدا اصول ثابت سیاست خارجی ایران را که باید مدنظر تصمیم‌گیرندگان قرار داشته باشد، برمی‌شمرد. از نظر نویسنده این اصول ثابت عبارت‌اند از 1) ممتاز بودن جغرافیایی سیاسی ایران، 2) منابع عظیم انرژی در ایران و اطراف ایران، 3) حساسیت ایرانیان به حفظ حاکمیت و استقلال ملی ایران و 4) تمایل فرهنگی ایرانیان به علم، تکنولوژی و بخشی از فرهنگ غرب. این اصول ثابت ضرورت ایفای نقش یک بازیگر منطقه‌ای و بین‌المللی را برای ایران گوشزد می‌کند. در این میان برقراری توازن میان چهار اصل فوق و در نظر داشتن الزامات منطقه‌ای و بین‌المللی، تمایلات اقتصادی، هویت دینی، ثبات سیاسی و حفظ تعادل میان استقلال سیاسی و همکاری پایدار با غرب در چارچوب یک استراتژی ملی که مورد اجماع کلیه نخبگان سیاسی کشور باشد، برای پیشبرد استراتژی ائتلاف‌سازی که سبب کاهش تهدیدات امنیت ملی و افزایش ثروت ملی می‌گردد، امری ضروری است. نویسنده برای ارزیابی امکانات موجود برای ائتلاف‌سازی، ابتدا اهداف کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را مورد کنکاش قرار می‌دهد و چنین نتیجه می‌گیرد که این اهداف هر کدام از پایه‌های فلسفی متفاوتی برخوردار بوده و از انسجام مفهومی و نظری چندانی برخوردار نمی‌باشند. آن گاه ظرفیت‌های موجود برای ائتلاف سازی با مناطق جغرافیایی گوناگون مورد سنجش قرار می‌گیرد و در پایان ضمن ذکر ضرورت قاعده‌مند کردن روابط سیاسی ایران با قدرت‌های بزرگ، نویسنده امکان ائتلاف‌سازی در زمینه‌های امنیتی با کشورهای خلیج فارس، ائتلاف‌سازی سیاسی و اقتصادی در آسیای مرکزی و قفقاز، ائتلاف امنیتی با هند، ائتلاف سیاسی – اقتصادی با ترکیه، ائتلاف سیاسی با مصر، عربستان، سوریه و عراق جهت مقابله با اسرائیل، هماهنگی و همکاری گسترده اقتصادی با غرب اروپا و ژاپن و همکاری‌های گسترده اقتصادی و محدود نظامی با چین را دور از دسترس نمی‌بیند. به اعتقاد نویسنده این امر در پرتو ایجاد توازن و آشتی‌ میان دو طرز تفکر یعنی تفکر مبتنی بر حفظ حاکمیت ملی و جهانی فکر کردن قابل تحقق می‌باشد.