مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی؛ تحولات عراق و چشم انداز امنیت منطقه‌ای

خلاصه

عراق کشوری با موقعیت ممتاز در خلیج فارس و منطقه ژئواستراتژیک خاورمیانه است. وجود ذخائر عظیم نفت بر اهمیت عراق نزد قدرت‌های جهانی افزوده است. ویژگی‌های تمدنی و فرهنگی مردم عراق موجب شده است که این کشور همواره در جهان اسلام و دنیای عرب نقش مؤثر داشته باشد. طی 25 سال گذشته سیاست‌های غلط و توسعه‌طلبانه صدام حسین وحزب بعث سه جنگ ویران‌گر را به بار آورد و خسارات فراوانی را به مردم عراق و کشورهای ایران و کویت تحمیل نمود. در نتیجه این جنگ‌ها، عراق که از نظر اقتصادی زمینه‌های توسعه و پیشرفت را در خود داشت، سال‌ها به عقب رانده شد. با فروپاشی رژیم بعثی در عراق و اشغال این کشور توسط نیروهای آمریکایی در سال 2003 مرحله جدیدی در روند تحولات منطقه آغاز گردید. این تحولات به ویژه برای همسایگان این کشور، که از حذف صدام و حزب بعث به عنوان یک تهدید استقبال کردند، به دلیل استمرار بی‌ثباتی و ناامنی نگرانی‌هایی را به وجود آورد است. تأثیرات منطقه‌ای بی‌ثباتی در عراق و پیامدهای ناگواری که این بی‌ثباتی می‌تواند بر صلح امنیت منطقه‌ای بر جا بگذارد آینده منطقه را با ابهاماتی مواجه نموده است. تحولات عراق همواره پیامدهای منطقه‌ای داشته است و در سال‌های اخیر، با توجه به وضعیت سیال نظام بین‌المللی، شرایط حاکم بر تحولات عراق در روابط قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیز تأثیرات قابل توجهی داشته است، به طوری که برخی معتقدند که چگونگی حل و فصل بحران عراق در شکل‌گیری نظام جدید بین‌الملل مؤثر است و می‌تواند روابط کشورهای مهم منطقه به ویژه همسایگاه عراق را برای همکاری‌های منطقه‌ای و ترتیبات امنیتی منطقه باز تعریف نماید. عراق جدید و تحولات آن در سه سطح اهمیت دارد. در سطح ملی موضوع دولت‌سازی، امنیت، بازسازی و رفاه مهمترین مسائلی است که دولت و ملت عراق با آن مواجه می‌باشند و تا زمانی که ثبات و امنیت محقق نگردد دستیابی به بقیه موارد بسیار دشوار خواهد بود. در سطح منطقه‌ای پذیرش یک حکومت مردم‌سالار در عراق و عدم مداخله در امور داخلی این کشور توسط کشورهای منطقه به ویژه همسایگان عراق و شکل‌گیری ترتیبات امنیت منطقه با حضور همه کشورهای منطقه، از مهمترین مسائل تلقی می‌شود. تا زمانی که کشورهای همسایه عراق امنیت در عراق را با امنیت خود مرتبط ندانند احتمال استمرار ناآرامی وجود دارد. در سطح بین‌المللی رقابت قدرت‌ها، حضور نیروهای نظامی و مداخله در امور داخلی عراق بر شدت و طولانی شدن این بحران افزوده است و سبب گسترش اقدامات تروریستی گردیده است. گرچه بی‌ثباتی در عراق و پیامدهای ناگوار آن بر صلح و امنیت منطقه‌ بر کسی پوشیده نیست، اما شرایط موجود حکایت از آن دارد که منافع برخی نیروهای داخلی در عراق و همچنین برخی کشورهای منطقه و نهایتاً تعدادی از قدرت‌های بزرگ الزاماً با تثبیت یک حکومت مردم‌سالار در عراق و شکل‌گیری یک نظام امنیت منطقه‌ای با محوریت کشورهای منطقه منطبق نیست. در شرایط پیچیده کنونی، جمهوری اسلامی ایران به دلیل داشتن مرزهای طولانی و مشترکات دینی و فرهنگی با عراق و به عنوان کشوری که بیشترین تأثیر را از روند تحولات در عراق می‌پذیرد، به طور طبیعی، باید توجه مضاعفی به روند تحولات در این کشور معطوف دارد. بر این اساس، مرکز تحقیقات استراتژیک در راستای وظایف راهبردی خود در آستانه تشکیل دولت جدید در عراق با دعوت از تعدادی از مسئولین و صاحب‌نظران عراقی و همچنین اندیشمندان و صاحب‌نظران کشورهای منطقه و سایر کشورهای جهان، اقدام به برگزاری کنفرانس بین‌المللی ”تحولات عراق و چشم‌انداز امنیت منطقه“ در تاریخ چهارم اردیبهشت ماه سال 1385 کرد. در این کنفرانس بین‌المللی حدود 50 میهمان خارجی از کشورهای اروپایی، آمریکا، خاورمیانه و عراق و همچنین سفرا و نمایندگان کشورهای دیگر در ایران حضور داشتند. در میان میهمانان کنفرانس همچنین تعدادی از وزرا و اعضای سابق پارلمان عراق به چشم می‌خوردند. در این کنفرانس 25 نفر از شخصیت‌های سیاسی و علمی داخلی و خارجی دیدگاه‌های خود را در مورد تحولات عراق و مسائل منطقه ارائه کردند. افزایش ناامنی در عراق، تداوم روند سیاسی شکل‌گیری دولت جدید و حضور شخصیت‌های مطلع از جریان‌های مختلف در عراق و همچنین طرح احتمال مذاکره ایران و آمریکا در مورد عراق، بر اهمیت این کنفرانس در زمان برگزاری آن ‌افزوده بود. حضور گسترده شرکت کنندگان وابسته به نیروهای عراقی، علی‌رغم اشتغال اکثر نیروها به امر تعیین دولت جدید، حاکی از اهمیت آگاهی نسبت به نقطه نظرات جمهوری اسلامی ایران وضرورت تبادل نظر با مسئولین وصاحب‌نظران ایرانی در نزد این دسته از شرکت‌کنندگان بود. همچنین حضور محققان و صاحب‌نظران کشورهای مختلف، به ویژه غرب و منطقه، فرصت مناسبی برای طرح دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران و رساندن پیام جمهوری اسلامی ایران در خصوص مسائل منطقه و عراق به کانون‌های تفکر در سایرکشورها فراهم کرد در این کنفرانس سخنرانان عراقی از جناح‌های مختلف بر قیمومیت‌ناپذیری ملت عراق، ضرورت وحدت تمامی گروه‌های مذهبی، قومی، ریشه‌کن‌سازی تروریسم، بازسازی، گسترش دموکراسی و گسترش همکاری‌های اقتصادی با همسایگان و منطقه تأکید کردند. این کنفرانس که با سخنان جناب آقای دکتر روحانی، نماینده مقام معظم رهبری در شورای عالی امنیت ملی و رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک و جناب آقای متکی، وزیر امور خارجه، کار خود را آغاز کرد، مورد استقبال بیش از 80 خبرنگار داخلی و خارجی قرار گرفت. با توجه به استقبال چشم‌گیر خبرنگاران خارجی و داخلی از کنفرانس که در مقطع زمانی حساسی برگزار شده بود، بازتاب آن در رسانه‌های معتبر خارجی و کشورهای اسلامی و خلیج فارس قابل توجه بود و بسیاری از روزنامه‌ها و نشریات معتبر غربی و آسیایی و سایت‌های خبری اخبار مربوط به آن را منعکس کردند. کتاب حاضر مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات ارسالی برای دبیرخانه کنفرانس می‌باشد که به همت همکاران معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی جمع‌آوری وتنظیم شده است. لازم به ذکر است که این دبیرخانه تلاش کرده است تا با رعایت امانت ترجمه مفیدی از سخنرانی های ارائه شده به زبان عربی و انگلیسی تقدیم خوانندگان نماید. بدیهی است که دیدگاههای ارائه شده مربوط به سخنرانان و نویسندگان محترم بوده و الزاماً دیدگاه مرکز تحقیقات استراتژیک نمی باشد.