ترکیه و مسئلۀ فلسطین

ترکیه و مسئلۀ فلسطین
پژوهش 29
(از نگاه دیگران)
ترجمه و تنظیم: علی جنتی

ترکیه اولین کشور مسلمانی بود که اسرائیل را در ٢٩ مارس ١٩٤٩ به رسمیت شناخت. از آن زمان تا سقوط شاه ایران، ترکیه در کنار ایران دو متحد اصلی اسرائیل در منطقه به حساب می‌آمدند و اسرائیل بنا بر دکترین بن‌گوریون در پی گسترش و تحکیم روابط خود با این دو کشور در منطقه و نیز اتیوپی در آفریقا بود. سقوط شاه در ایران، اهمیت ترکیه را برای اسرائیل دو چندان ساخت و در واقع از زمان پیروزی انقلاب اسلامی، ترکیه بزرگترین و مهمترین متحد منطقه‌ای اسرائیل به شمار می‌آمد.
از سوی دیگر، داشتن رابطه نزدیک با اسرائیل در نگاه حاکمان ترکیه نیز بسیار حائز اهمیت بود. زیرا این رابطه از یک سو به تحکیم رابطۀ ترکیه با غرب و به خصوص آمریکا و دریافت کمک‌های نظامی و اقتصادی از آن به خصوص در جریان جنگ سرد و خطر تهدید شوروی می‌انجامید و از سوی دیگر به غرب و به خصوص اتحادیۀ اروپانشان می‌داد که ترکیه با تمایلات غرب‌گرا و رابطۀ مستحکم خود با اسرائیل، پتانسیل پیوستن به اتحادیۀ اروپا و همسویی با کشورهای اروپایی در خصوص مسائل مهم منطقه خاورمیانه را دارد.
رابطۀ گسترده و همه جانبۀ ترکیه با اسرائیل تا روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه ادامه یافت و حتی دو کشور در دهۀ ١٩٩٠ با امضای قرار داد نظامی، روابط خود را به سطح اتحاد استراتژیک ارتقا دادند. اما به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، روابط دو کشور را پس از دهه‌ها سال دچار دگرگونی اساسی ساخت و ترکیه افزون بر گذار از وضعیت اتحاد با اسرائیل، به یکی از منتقدان عملکرد رژیم صهیونیستی در قبال فلسطینی‌ها و صلح خاورمیانه تبدیل شد.
در این دورۀ که از سال ٢٠٠٢ آغاز شد  ترکیه با تغییر رویکردهای سیاست خارجی خود، زمینۀ بهبود رابطه با جهان عرب و کشورهای اسلامی را فراهم نمود. در  این چهارچوب، ترکیه پس از طولانی شدن روند عضویت خود در اتحادیۀ اروپا – هدفی که همچنان از اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه می‌باشد – براساس نگاهی نوین به جهان در صدد برآمد تا از عمق استراتژیک خود، علاوه بر نزدیکی با غرب، با نگاه به جنوب و شرق نیز بهره گیرد.
این رویکرد و سیاست نوین که از سال ٢٠٠٢ آغاز شده بود، از سال ٢٠٠٦ با پیروزی حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین بیش از گذشته بر روابط ویژه آنکارا با اسرائیل تأثیر گذاشت. پس از پیروزی حماس، رابطۀ ترکیه با این جنبش گسترش یافت و این امر به سردی روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی انجامید. به علاوه، جنگ اسرائیل علیه لبنان در سال ٢٠٠٦ که انتقادات گستردۀ ترکیه را در پی داشت، نقش قابل توجهی در تیرگی روابط دو کشور ایفا کرد. رویارویی تبلیغاتی و سیاسی دو کشور از سال ٢٠٠٦ بالا گرفت. نخبگان نوین حاکم بر ترکیه ضمن نزدیک شدن به مواضع کشورهای منتقد اسرائیل و حمایت از فلسطینی‌ها و آرمان تشکیل دولت فلسطینی به انتقاد بیشتر از این رژیم پرداختند. در سال‌های ٢٠٠٧ و ٢٠٠٨ با میانجیگری ترکیه میان سوریه و اسرائیل، روابط آنکارا – تل آویو تا حدودی ترمیم شد، اما در پایان سال ٢٠٠٨ و با تهاجم اسرائیل به غزه، روابط دو کشور وارد تیره‌ترین مرحلۀ خود شد. رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، تهاجم اسرائیل به غزه را به شدت محکوم کرد و آن را «جنایت علیه بشریت» نامید. سیاست خارجی نوین ترکیه در خاورمیانۀ عربی، از زمان تهاجم اسرائیل به غزه، آشکارا این دولت را در مقابل اسرائیل قرار داد.