روابط هندوستان و اسرائیل: نگاهی بر جنبه‌های راهبردی

مقدمه

هندوستان در اواخر سال ٢٠٠٧ یک ماهواره جاسوسی اسرائیل را به فضا پرتاب کرد. این موضوع از چند جهت قابل بررسی است و سؤالات بنیادی ذیل را مطرح می‌سازد:

1. اساساً روابط هندوستان و اسرائیل از چه بردار راهبردی برخوردار است؟

2. با توجه به حساسیت‌هایی که جمهوری اسلامی و  نیز کشورهای اسلامی و عربی نسبت به این روابط دارند، استدلال هندوستان در تقویت مناسبات نظامی و استراتژیک با اسرائیل چیست؟

3. آیا تحکیم مناسبات استراتژیک هندوستان و اسرائیل، بیشتر در جهت نزدیک شدن آن کشور به آمریکا است؟

1ـ تاریخچه روابط هندوستان و اسرائیل

سوابق همکاری‌های نظامی هندوستان و اسرائیل به ویژه در زمینه فضائی، در سپتامبر 2007، منجر به پرتاب ماهواره اسرائیل شد. برخی از گزارش‌ها حاکی است که مهم‌ترین هدف این ماهواره نظارت و مراقبت از برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران است. این ماهواره 300 کیلوگرم وزن و تکسار نام دارد و قبل از آن نیز اسرائیل موفق به پرتاب ماهواره افق7 به فضا شده بود. اما ماهواره دوم از قابلیت‌های بیشتری ازجمله تکنولوژی پیشرفته راداری برخوردار است. لازم به اشاره است که در گذشته نیز هندوستان و اسرائیل از سوابق روابط نظامی و همکاری‌های دفاعی برخوردار بوده‌اند. در ادامۀ همکاری‌های مزبور یک فروند راکت هندی، ماهواره اسرائیلی را به فضا پرتاب کرد.

بی‌شک پرتاب این ماهواره نقطه عطف مهمی در مناسبات نظامی اسرائیل و هندوستان می‌باشد. در واقع این پرتاب گام جدیدی در روابط استراتژیک دو کشور و فاکتور جدیدی در سناریوهای احتمالی امنیتی برای منطقه خاورمیانه به شمار می‌رود.

مقامات هندی استدلال می‌کنند که توانمندی‌ها و ظرفیت‌های فضایی آن کشور به مرحله‌ای رسیده است که می‌‌تواند ماهواره سایر کشورها را در مدار زمین قرار دهد. سازمان پژوهش‌های فضایی هندوستان که متولی این پرتاب بوده است، خود را یک مجموعه غیرنظامی معرفی می‌کند.

این‌طور استنباط می‌شود که هندوستان و اسرائیل در تداوم مناسبات نظامی به این همکاری دست زد‌ه‌اند. مأموریت این ماهواره که ظاهراً نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی است و از فن‌‌آوری پیشرفته‌ای برخوردار است، آ‌ن را قادر می‌سازد که تحت هر شرایط جوی مأموریت خود را انجام دهد.

منابع اسرائیلی گزارش دادند که پرتاب ماهواره جاسوسی اسرائیل توسط راکت هندی، آن کشور را به یک همکار فعال در ارتقای امنیت اسرائیل مبدل کرده است. منابع مذکور می‌افزایند که حمله احتمالی اسرائیل به مراکز استراتژیک در ایران، از هدایت شبکه‌ای ماهواره مذکور می‌تواند بهره‌مند شود. منابع دیگری یادآوری می‌کنند که همکاری جدید دو کشور می‌تواند به توسعه مناسبات پیشرفته‌تری در زمینه موشک، رادار و ماهواره نیز بیانجامد.

تداوم این نوع همکاری‌ها می‌تواند متقابلاً هندوستان را به متحد نزدیک اسرائیل در آسیا مبدل کند. هندوستان خریدار مناسبی برای تسلیحات اسرائیل به شمار می‌رود. اسرائیل دومین تأمین‌کننده تکنولوژی‌های مدرن دفاعی، سیستم‌های جنگ الکترونیک، موشکی و راداری و به ویژه آواکس به هندوستان به شمار می‌آید.

سوابق روابط سیاسی هندوستان و اسرائیل به سال‌ها قبل بازمی‌گردد. عادی‌سازی مناسبات دیپلماتیک دو کشور در سال 1992، آغاز گردید و به تدریج این روابط وارد حوزۀ همکاری‌های امنیتی شد. و اینک ابعاد همکاری‌های امنیتی ماهواره، موشک، هسته‌ای و تسلیحات استراتژیک را نیز شامل شده است.

اگرچه تهدیدات پیش‌روی هندوستان و اسرائیل مشابه نیست و آنان دشمن مشترکی ندارند، اما دو کشور به دنبال مدرنیزه کردن سیستم‌های دفاعی خود هستند. اسرائیل برای هندوستان منبع قابل اتکایی در جهت مدرنیزه کردن پروژه‌های جدید دفاعی به شمار می‌رود و هندوستان نیز برای اسرائیل متحد جدیدی در استراتژی پیرامونی آن کشور در آسیا محسوب می‌شود.

هندوستان؛ اسرائیل را در سال 1950 به رسمیت شناخت ولی به برقراری روابط کامل دیپلماتیک با آن کشور نپرداخت. احزاب سیاسی مخالف، تحت تأثیر فضای ضداستعماری، مانع از توسعه روابط این دو می‌شدند. از یک‌سو مسلمانان هندوستان خواستار حمایت از مردم فلسطین بودند. از سوی دیگر کشورهای عربی نیز درخصوص عدم ورود اسرائیل به جنبش غیرمتعهدها به هندوستان فشار وارد می‌کردند.

مناسبات محدود نظامی اسرائیل با هندوستان، در جنگ هند و چین در سال‌های 71 ـ 1965 شروع شد. روابط محدود سیاسی بین دو کشور تا سال 1991 ادامه داشت. تا اینکه با پایان جنگ سرد، هندوستان در جهت شکل‌دهی به سیاست جدید راهبردی خود اقدام نمود.

2ـ واکنش‌های منطقه‌ای

براساس برخی گزارشات، پرتاب ماهواره اسرائیل توسط هندوستان بارها به علت فشار کشورهای عربی به ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به تأخیر افتاده بود.

هندوستان دارای منافع ریشه‌دار و استراتژیک در خاورمیانه و جدیداً در آسیای مرکزی است. منافع تجاری، انرژی و اعزام کارگران هندی مهم‌ترین اولویت‌های هندوستان در بین کشورهای عربی و جهان اسلام به شمار می‌رود و مضافاً هندوستان دارای جمعیت مسلمان است و توسعه مناسبات با کشورهای اسلامی می‌تواند توازنی را در بین مسلمانان ‌آن کشور برقرار کند. اقتصاد رو به رشد هندوستان نیازمند شدید به واردات نفت و گاز از کشورهای دارنده منابع سرشار انرژی در منطقه است.

تجدیدنظر در سیاست خاورمیانه‌ای هندوستان که قبلاً بر حمایت از اعراب و فلسطینی‌ها استوار بود، اکنون به سمت تقویت مناسبات استراتژیک با اسرائیل سوق پیدا کرده است.

هندوستان تصور می‌‌کند که با مخالفت جدی از سوی اعراب مواجه نخواهد شد، چون آنها خود پیشقدم مذاکره با اسرائیل بوده‌اند.

روزنامه اسرائیلی اورشلیم پست، علت واقعی تأخیر در پرتاب ماهواره جاسوسی اسرائیل از سوی هندوستان را فشارهای ایران، احزاب اسلامی و احزاب چپ هندوستان ذکر می‌کند. منابع خبری گزارش می‌دهند که ایران ناخرسندی خود را از همکاری هندوستان در این باره اعلام کرده است. این منابع به نقل از اظهارات مقامات رسمی ایران می‌گویند که تهران، دهلی‌نو را از عواقب و ابعاد این نوع همکاری برحذر داشته است.

اینکه هندوستان علی‌رغم آگاهی از حساسیت جمهوری اسلامی ایران، مبادرت به پرتاب ماهوارۀ اسرائیلی نموده است، ظاهراً مبتنی بر این فرض بوده است که چون ایران درگیر برنامه هسته‌ای خویش می‌باشد و در این راستا با چالش‌های غرب و نیز بحران روابط با غرب و سازمان ملل مواجه است، لذا نمی‌تواند مخالفت مؤثر و جدی‌ای در این خصوص از خود نشان دهد.

3ـ تأثیر مناسبات نظامی هندوستان و اسرائیل برطرف‌های ثالث

1ـ3- آمریکا

توسعه مناسبات نظامی بین اسرائیل و هندوستان و از سوی دیگر گسترش روابط سیاسی هندوستان با آمریکا که ضمن آن قرارداد هسته‌ای دو کشور در سال 2007 انعقاد یافت و همچنین تمایل آمریکا برای ارتقای نقش منطقه‌ای هندوستان، موجبات نگرانی کشورهای منطقه از جمله چین، ایران و پاکستان شده است. یکی از اهداف آمریکا در رویکرد خود نسبت به هندوستان به مسئله روابط این کشور با ایران و اعمال فشار بر ایران تلقی می‌شود.

علی‌رغم معامله هسته‌ای آمریکا با هندوستان، شواهدی وجود دارد که ایالات متحده خواستار به تعویق افتادن پرتاب این ماهواره بوده است. زیرا این مسئله از یکسو به ابعاد جدید روابط آمریکا و پاکستان خدشه وارد می‌کند و از سوی دیگر حساسیت کشورهای عربی را در حمایت آمریکا از مناسبات جدید برمی‌انگیزد.

البته هندوستان علی‌رغم معامله بزرگ هسته‌ا‌ی با آمریکا، هنوز نگاهی تردید‌آمیز به آمریکا در خصوص مناسبات واشنگتن با اسلام‌آباد و پکن دارد. از این‌رو این نظریه که توسعه مناسبات آن کشور با اسرائیل در جهت استفاده از لابی اسرائیل در آمریکا بوده است، تقویت می‌شود.

خریدهای تسلیحاتی و تکنولوژیکی هندوستان از اسرائیل، موجب تغییر نگرش آمریکا به هندوستان و احتمال فروش سیستم دفاع موشکی پاترویت به هندوستان شده است.  هندوستان ضمن استقبال از تحریم فروش فالکون‌های اسرائیلی به چین، خواستار خرید تسلیحات جدید دفاع هوایی و موشکی از آ‌مریکا شده است.

از سوی دیگر، هندوستان ظاهراً درصدد است تا با تداوم خریدهای تسلیحاتی از اسرائیل، دریچه فروش و دریافت تسلیحات و تجهیزات مشابه از آمریکا را وسیع‌تر کند. برای مثال معامله هسته‌ای آمریکا با هندوستان، علی‌رغم اینکه آن کشور عضو معاهده منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای نیست، از جمله دستاوردهای هندوستان در استفاده از سکوی پرش اسرائیل در جلب حمایت آمریکا به شمار می‌رود.

در دیدار 2007 بوش، رئیس جمهور و سایر مقامات ارشد آمریکایی از جمله وزیر دفاع آن کشور از هندوستان، به توافق دوطرف برای استقرار سیستم دفاع موشکی آمریکا در هندوستان، مشابه استقرار آن سیستم در خاک اروپا، انجامیده است. ازجمله تنش‌هایی که در این خصوص شکل خواهد گرفت، رنجش چین و پاکستان از واشنگتن خواهد بود. بدیهی است همانطوریکه روسیه از استقرار سیستم دفاع موشکی در خاک اروپای مرکزی و شرقی سابق نگران است، چین نیز از استقرار سیستم دفاع موشکی آمریکا در خاک هندوستان نگران خواهد بود. تصمیم نوامبر 2007 چین، در جلوگیری از نزدیک شدن کشتی‌های آمریکایی به سواحل هنگ‌کنگ که حامل تجهیزات دفاع موشکی برای تایوان بودند، می‌تواند ناشی از نگرانی جدی آن کشور از استقرار سامانه دفاع موشکی آمریکا در خاک هندوستان باشد.

همان‌طوریکه اشاره شد، بخش عمده‌ای از سیاست نزدیکی هند به اسرائیل ناشی از این دیدگاه است که ازطریق پنجره اسرائیل می‌توان به آمریکا نزدیک شد و علاوه بر آن با توجه به اینکه در حال حاضر توافق هسته‌ای آمریکا و هند در جریان است و تحقق آ‌ن بستگی به لابی موجود در آمریکا و اروپا دارد، اسرائیلی‌ها می‌توانند در این باره کمک کنند، ظاهراً این امر می‌تواند انگیزه جانبی گام نهادن هندوستان در زمینه همکاری‌های جدی دفاعی با اسرائیل باشد.

نتیجه‌گیری

شکل‌گیری روابط هندوستان و اسرائیل از مؤلفه‌های مختلفی برخوردار است و از دیدگاه دو طرف به عنوان اقدامی سودمند که منافع طرفین را تأمین می‌کند، به آن نگریسته می‌شود.

اسرائیل به بازار گسترده و رو به رشد تسلیحاتی در هندوستان و فروش اقلام و فرآورده‌های نظامی خود که اغلب با تکنولوژی‌های پیشرفته آمریکایی و غربی تهیه شده، چشم دوخته است.

متقابلاً هندوستان نیز به اسرائیل به منزله تأمین‌کننده ادوات نظامی و تکنولوژی‌های پیشرفته دفاعی، که به آنها در بازارهای آمریکایی و اروپایی به آسانی دسترسی وجود ندارد، می‌نگرد.

در سطح راهبردی، ملاحظات دو طرف بر این مبنا استوار است که اسرائیل به هندوستان به عنوان یک قدرت در حال ظهور در آسیا می‌نگرد که می‌تواند بر روندهای جاری استراتژیک منطقه‌ای تأثیرگذار باشد و از همه مهم‌تر به عنوان عاملی جهت جلوگیری از روابط هند و ایران عمل نماید.

هندوستان به خوبی واقف است که چه هزینه‌هایی را در روابط استراتژیک با اسرائیل آن هم به شکل واکنش‌های منفی از سوی ایران و برخی کشورهای اسلامی و عربی دیگر ممکن است بپردازد، و همچنین چه مخالفت‌هایی در داخل کشور از سوی جناح‌های سیاسی می‌بیند، ولی با این حال ضمن ارزیابی نهایی میزان سود و زیان به پیشبرد این روابط در آینده می‌اندیشد.