ایران در چهل و سومین اجلاس امنیتی در مونیخ

چهل و سومین کنفرانس امنیتی در مونیخ به مدت سه روز از 9 تا 11 فوریه 2007 برگزار شد. این اجلاس به یکی از مجامع بین‌المللی مهم در عرصه امنیت بین الملل تبدیل شده است. سابقه این کنفرانس به دوران جنگ سرد باز می گردد. این کنفرانس برای اولین بار در سال 1962 به منظور تبادل نظر میان اعضای اتحادیه آتلانتیک شمالی تشکیل شد، اما در سال‌های اخیر و در پی گسترش آن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. کنفرانس امنیتی مونیخ هر سال یک موضوع مهم امنیت بین‌المللی را مورد توجه خاص قرار می‌دهد. این کنفرانس با دعوت از مقام‌های رسمی، کارشناسان و محققان برجسته بین‌المللی در طول جلسات خود ابعاد گوناگون مسائل امنیتی را بررسی می‌کند. چنین محافلی از آنجا که عرصه مناسبی برای گفتگو و تبادل نظر میان شرکت‌کنندگان عالی رتبه به شمار می‌رود از اهمیت خاصی برخوردارند. کنفرانس امنیتی مونیخ که به لحاظ سطح کمی و کیفی شرکت کنندگان و بازتاب‌های آن مشابه نشست اقتصاد جهانی یا به اصطلاح «داوس» است، به عنوان داوس امنیتی نیز شناخته می‌شود.

کنفرانس مونیخ سال 2007 با عنوان «بحران‌های جهانی-پاسخ‌های جهانی» برگزار شد و برنامه هسته ای ایران یکی از موضوعات مهم این کنفرانس بود. نکته حائز اهمیت این بود که در اجلاس اخیر دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران که مسئولیت اصلی در مذاکرات هسته‌ای را به عهده دارد، شرکت کرد. در نوشتار حاضر سعی خواهد شد تا ضمن بررسی ماهیت و جایگاه کنفرانس امنیتی مونیخ در عرصه گفتمان امنیت بین‌المللی به آثار و نتایج حضور ایران در این کنفرانس پرداخته شود.

سابقه کنفرانس امنیتی مونیخ

کنفرانس امنیتی مونیخ در سال 1962 و توسط یک ناشر آلمانی به نام ایوالد فون کلیست در این شهر پایه‌گذاری شد. نام این کنفرانس در ابتدا کنفرانس مشتریان نظامی بود که بعدها به کنفرانس سیاست امنیتی تغییر نام داد. وزرا، اعضای پارلمان، افسران عالی رتبه نظامی، اندیشمندان و روزنامه‌نگاران از جمله مدعوین این کنفرانس به شمار می‌روند. کنفرانس مونیخ از ابتدا به بررسی مسائلی مانند چالش‌های سیاست‌های امنیتی و خارجی در روابط اروپا و آمریکا در چارچوب ناتو تمرکز داشت، اما با پایان جنگ سرد و افزایش ارتباط میان کشورهای مختلف و همچنین متنوع تر شدن مباحث امنیتی، دیگر کشورها از جمله کشورهای سابق بلوک شرق نیز در مباحث آن مشارکت پیدا کردند. پس از پایان دوران جنگ سرد این کنفرانس که به طور بی‌وقفه و سالانه ادامه داشت در دو نوبت و دو سال برگزار نشد؛ ابتدا در سال 1991 بود که در پی وقوع جنگ خلیج‌فارس امکان تشکیل جلسات این کنفرانس میسر نشد و در سال 1997 نیز به واسطه نامشخص بودن جانشین رئیس کنفرانس، این اجلاس به تعویق افتاد. در سال 1998بر اساس پیشنهاد هلموت کهل، صدراعظم وقت آلمان ریاست این کنفرانس به مشاور خارجی و امنیتی وی ـ هورست تلچیک که همچنان ریاست کنفرانس را بر عهده دارد ـ سپرده شد. پس از صدراعظمی گرهارد شرودر نیز روند حمایت دولت از این نهاد ادامه یافت و دولت آلمان از لحاظ مالی تلاش کرد تا کنفرانس را کاملاً تحت پوشش خود قرار دهد.

دوران جدید کنفرانس امنیتی مونیخ از سال 1999، یعنی از سی و پنجمین کنفرانس تحت سرپرستی هورست تلچیک، قابل ملاحظه است. از جمله درهای کنفرانس برای نخستین‌بار به روی نمایندگان کشورهای اروپای مرکزی و شرقی و همچنین تجار و بازرگانان گشوده شد. در همین حال، تعداد هیئت‌های آمریکایی دعوت شده به کنفرانس، خصوصاً هیئت‌هایی از کنگره آمریکا افزایش یافت. از طرف دیگر، مسائل مربوط به قاره آسیا با توجه به الزامات سیاست امنیت جهانی نیز در موضوعات کنفرانس گنجانده شد. بر این اساس، از سال 2000 نمایندگان عالی‌رتبه‌ای از چین، ژاپن و هند تا کنون به طور منظم در کنفرانس شرکت می‌کنند. همچنین موضوعاتی مانند مشارکت کشورهای دو سوی آتلانتیک در قرن جدید، تروریسم بین الملل، بحران عراق، چالش‌های امنیتی در خاورمیانه، گسترش ناتو در دستور کار اجلاس‌های سالانه کنفرانس مونیخ قرار گرفته اند.

حضور ایران در اجلاس مونیخ

با تغییر رویه برگزارکنندگان کنفرانس امنیتی مونیخ مبنی بر دعوت از کشورهای دیگری به جز کشورهای اروپایی و آمریکا در نشست‌های سالانه آن، از چند سال قبل ایران نیز این فرصت را یافت تا به عنوان عضوی با اهمیت از جامعه جهانی در این کنفرانس شرکت کند. نمایندگان رسمی ایران تا کنون سه بار در جلسات کنفرانس مذکور شرکت کرده اند که در هر سه مورد مشارکت ایران در سطح معاون بین الملل وزارت امور خارجه بود. از جمله در سی و نهمین کنفرانس امنیتی مونیخ در سال 2003 از آقای کمال خرازی، وزیر امور خارجه وقت ایران دعوت شد تا در جلسات این کنفرانس که مهمترین مسائل مورد توجه آن اوضاع منطقه خاورمیانه و اشغال عراق توسط آمریکا بود، شرکت کند. به جای وزیر امور خارجه، آقای غلامعلی خوشرو، معاون حقوقی و بین‌الملل سابق وزارت امور خارجه در این اجلاس حضور یافت و به ایراد سخنرانی در زمینه چالش جهانی تروریسم بین‌الملل پرداخت. وی در سخنرانی خود با بررسی مسائلی همچون جهانی شدن، تأثیر حوادث 11 سپتامبر، تروریسم و بحران عراق، به تکرار مواضع ایران و اشاره به عدم درک انقلاب اسلامی از سوی کشورهای غربی پرداخت.

در سال 2005 نیز از ایران مجدداً آقای خوشرو در این کنفرانس شرکت کرد و به ایراد سخنرانی با عنوان امنیت در خاورمیانه پرداخت. وی در این سخنرانی با بررسی شرایط جدید در خاورمیانه برقراری نوعی موازنه میان روند دموکراتیزه شدن و ارزش‌های اسلامی را تنها راه پیشرفت و ثبات در منطقه دانست. از طرف دیگر، وی بار دیگر گفتگو میان تمدن‌ها را مولفه لازم و ضروری در مناسبات بین‌المللی قلمداد نمود و تأکید کرد که تنها در صورت وجود صلح و ثبات در منطقه و به ویژه در دو کشور عراق و افغانستان است که منافع ملی و امنیتی ایران قابل تحقق خواهند بود. حضور ایران در سال 2006 که به ویژه بر بحث ناتو متمرکز بود با مشارکت آقای عباس عراقچی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه بدون ارائه مطلب و یا سخنرانی همراه بود.

چهل و سومین اجلاس مونیخ

چهل و سومین کنفرانس سیاست امنیتی مونیخ از 9 تا 11 فوریه 2007 با حضور بیش از 250 نفر از مقام‌ها و کارشناسان برجسته کشورهای مختلف برگزار شد. در این کنفرانس که به زعم برخی از کارشناسان روابط بین الملل یکی از بحث برانگیزترین جلسات این کنفرانس بعد از پایان جنگ سرد محسوب می‌شود، موضوعاتی همچون مهم‌ترین مسائل و رویدادهای جهان در حوزه مسائل امنیتی و از جمله ضرورت حل بحران هسته‌ای ایران، مقابله با تغییرات خطرآفرین آب و هوایی، لزوم تنش‌زدایی در خاورمیانه و پرداختن به استقلا‌ل‌طلبی کوزوو مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.

یکی از سخنرانی های مورد توجه در این کنفرانس، سخنرانی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بود که با انتقادی تند از سیاست‌های آمریکا بار دیگر فضای سنگین دوران جنگ سرد را یادآور شد. وی تأکید کرد نظامی‌گری‌های آمریکا از حد گذشته است و این امر به جز شعله‌ورتر کردن آتش مسابقه‌ تسلیحاتی و دامن زدن به منازعات حاصل دیگری نداشته است. به گفته وی « عملیات‌ یکجانبه و نامشروع هیچک از مشکلات جهان را حل نکرده بلکه منجر به فجایع جدیدی شده است، به گونه ای که در بحران‌ها و منازعات منطقه‌ای صدها هزار انسان کشته شده و حقوق ملل نقض می‌شوند و دسترسی به راه حل‌های سیاسی غیرممکن به نظر می‌رسد.» همچنین بخش مهمی از سخنان پوتین به مسئله برنامه هسته ای ایران و نحوه عملکرد کشورهای غربی در قبال آن اختصاص یافت. وی با ابراز نگرانی از طرح‌های هسته‌ای ایران نسبت به منزوی کردن این کشور هشدار داد و در این رابطه متذکر شد: «خشونت باید آخرین راه حل باشد که در صورت نیاز از راه‌های قانونی، یعنی تصمیم سازمان ملل متحد مد نظر قرار گیرد. تک‌روی‌های ناتو یا اتحادیه‌ اروپا، نه تنها معضلی را حل نمی‌کند بلکه تراژدی‌ها و تنش‌های جدیدی ایجاد خواهد کرد.» پیش از سخنان پوتین، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان نیز با اشاره به پرونده هسته ای ایران گفت، جمهوری اسلامی چاره‌ای جز تن دادن به قطعنامه‌ی 1737 شورای امنیت سازمان ملل متحد ندارد و در صورتی که ایران تن به مطالبات بین‌المللی ندهد، با انزوای بیشتری مواجه خواهد شد. وی تأکید کرد «ما مصممیم از نهایی شدن برنامه‌ نظامی هسته‌ای ایران جلوگیری کنیم.»

رابرت گیتس، وزیر دفاع آمریکا در سخنانی در پاسخ به مواضع پوتین یک جنگ سرد را برای جهان کافی دانست. وی با اشاره بر ضرورت اتحاد میان اروپا و آمریکا تأکید کرد در جهانی که از سوی سازمان‌های تروریستی تهدید می‌شود، ضرورت همکاری‌های دو سوی آتلانتیک به ویژه در حوزه مسائل امنیتی بیش از پیش اهمیت یافته است. وی همچنین بخش مهمی از سخنان خود را به ضرورت تقویت اقدامات ناتو در افغانستان اختصاص داد و ضمن هشدار نسبت به شکست احتمالی ناتو در افغانستان خواستار عزمی سیاسی برای تحکیم موقعیت ناتو در افغانستان شد. وی در قسمتی از سخنان خود با اشاره به برنامه هسته ای ایران گفت: « ایران با توجه به تلاش‌هایش برای تبدیل شدن به قدرت برتر منطقه ای به دنبال کسب سلاح‌های هسته ای است.» در این رابطه همچنین تزیپی لیونی، وزیر امور خارجه اسرائیل نیز از جامعه بین المللی خواست تا به اعمال فشار بر ایران ادامه دهد تا این کشور نتواند سلاح هسته ای تولید کند. وی تأکید کرد ایران عامل اصلی بی‌ثباتی در خاورمیانه و عامل اصلی ناامنی برای صلح جهانی است. به عقیده وی جنگ‌های منطقه‌ای جای خود را به جنگ‌های میان کشورها داده است و در این رابطه به ویژه نزاع میان شیعه و سنی منطقه خاورمیانه را تهدید می‌کند.

همان‌طور که قبلاً اشاره شد، هر چند که موضوعات مختلفی در دستور کار چهل و سومین کنفرانس امنیتی مونیخ قرار داشت، پرونده هسته ای ایران یکی از موضوعات مهم این کنفرانس بود. در این رابطه به ویژه حضور علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در این کنفرانس و سخنرانی وی مورد توجه خاص قرار گرفت. وی در سخنرانی خود با اشاره به نظام‌های امنیتی در دوران قبل و بعد از جنگ سرد، خواستار ایجاد پارادایم‌های مشترک بین قدرت‌های بزرگ و قدرت‌های منطقه ای برای ایجاد نظم و امنیت پایدار شد. وی این پارادایم‌ها را مواردی همچون دموکراسی، احترام به فرهنگ‌ها، تعامل سازنده بر اساس عقلانیت و احترام متقابل و مسئولیت‌پذیری در چارچوب نظام و حقوق بین الملل ذکر کرد.

با این حال، همان‌طور که انتظار می‌رفت، مهمترین بخش سخنان وی در سخنرانی و در مصاحبه مطبوعاتی که در حاشیه کنفرانس برگزار شد، به موضوع صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران اختصاص یافت. وی تأکید کرد که ایران تنها خواستار استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای ا‌ست و به برنامه‌های اتمی خود علی‌رغم فشارهای بین‌المللی ادامه خواهد داد، با این حال همچنان سیاست منطقه عاری از سلاح‌های هسته‌ای را نیز دنبال می‌کند. وی تصریح کرد: «ما می‌دانیم حرکت ایران در جهت ساخت سلاح، مسابقه تسلیحات اتمی در منطقه را باعث خواهد شد که مخل آرامش روانی مردم منطقه و جهان است و به همین دلیل از خاورمیانه عاری از سلاح کشتار جمعی حمایت می‌کنیم.» آقای لاریجانی، با این حال، تأکید کرد که ایران نمی‌تواند سخنان غیر منطقی را در مورد برنامه هسته ای خود بپذیرد. وی با اشاره به مخالفت کشورهای غربی با پیشرفت ایران در زمینه دانش صلح آمیز هسته‌ای به بهانه احتمال انحراف از مسیر صلح آمیز آن نیز گفت: «این سخنان تعجب آور است، یعنی چنین اموری در حقوق بین‌الملل تا به حال یافت نشده است که نیت خوانی کنند و پیش از تحقق جرم به دنبال مجازات آن باشند، اما در عین حال ما هم در پاسخ به بسته پیشنهادی و هم در مذاکرات با آقای سولانا گفتیم حاضریم کلیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران را در درون کنسرسیومی قرار دهیم که دیگران هم در آن شریک باشند و اطمینان از آن پیدا کنند.»

آقای لاریجانی به دنبال شرکت در اجلاس مونیخ در یک کنفرانس مطبوعاتی شرکت کرد. با توجه به مسئله هسته ای ایران، آقای لاریجانی این فرصت را یافت تا به تشریح مواضع ایران درباره این مسئله حساس بپردازد. در این جلسه که برخی از مدعوین کنفرانس امنیتی مونیخ و از جمله چند تن از سناتورهای آمریکایی حضور داشتند، به برخی مسائل همچون مسئله هولوکاست اشاره شد. این مسئله که یکی از مسائل مورد توجه رسانه های غربی در ارتباط با حضور دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران بود، به ویژه در رابطه با دلیل انکار آن از طرف ایران در برگزاری همایشی در این رابطه در تهران مطرح شد که آقای لاریجانی در پاسخ تأکید کرد که هولوکاست یک واقعه تاریخی است و باید توسط مورخین و نه سیاستمداران مورد بررسی قرار گیرد. نامبرده در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اوضاع ضعیف اقتصادی و مشکل بیکاری جوانان ایرانی و در عین حال تأکید ایران بر کسب فن‌آوری هسته‌ای، اظهار داشت در شرایطی که هیچ تضمینی برای تهیه سوخت هسته‌ای وجود ندارد ایران به دنبال شرایطی است که بتواند انرژی مورد نیاز خود را تأمین کند. وی افزود: « ما تهدیدکننده نیستیم و به دنبال بمب هم نیستیم و حتی تهدیدی برای اسرائیل هم به شمار نمی‌رویم.» وی در عین حال تصریح کرد که ایران هنوز معتقد است که مسائل پیش آمده در رابطه با برنامه هسته ای ایران را می‌توان از طریق مذاکرات و دیپلماسی حل کرد. از طرف دیگر، وی با انتقاد از آمریکا در درک نادرست واقعیت‌های منطقه خواهان به بازی گرفته شدن ایران در جنگ علیه ترور شد. وی تأکید کرد: «ما در عراق نفوذ داریم، تمام رهبران عراق از شیعه، سنی و کُرد با ما رابطه خوبی دارند و ما حاضریم برای ثبات و امنیت عراق همکاری کنیم. حاضر به گفت‌وگو هستیم و حاضریم نگرانی‌ها را هم رفع کنیم.»

در اولین واکنشها به سخنان دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در کنفرانس مونیخ، سناتور جوزف لیبرمن از حزب دموکرات آمریکا، سخنان وی را دور از واقعیات دانست. به گفته وی، لاریجانی کشوری متفاوت از آقای احمدی‌‏نژاد را نمایندگی می‌‏کرد. وی با رد سخنان وی تأکید کرد جامعه بین‌‏الملل و آژانس بین‌‏المللی انرژی اتمی به این نتیجه رسیده اند که ایران در حال ساخت تسلیحات هسته‌‏ای است.

ارزیابی حضور ایران در کنفرانس‌ مونیخ

با وجودی که مقام‌ها و رسانه های غربی در ماه‌های اخیر و به دنبال طرح پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت جو بسیار منفی نسبت به ایران را دامن زده اند، حضور مقام‌های موثر و معتدل در محافل و کنفرانس‌های بین‌المللی و بیان دقیق و منطقی در چارچوب گفتمان‌های رایج بین‌المللی می‌تواند در یافتن راه حلی برای خروج از شرایط کنونی موثر باشد. کنفرانس امنیتی مونیخ یکی از مهمترین نشست‌های بین‌المللی است که سخنرانی‌ها و تبادل نظر میان مقام‌ها و کارشناسان بین‌المللی در آن زمینه مناسبی را برای مذاکرات دوجانبه و چند جانبه و حتی تحقق برخی اهداف منطقه‌ای و جهانی فراهم می‌کند. در زمینه حضور ایران در این کنفرانس نیز علی‌رغم برخی واکنش‌های مخالف نسبت به سخنان آقای لاریجانی، اظهارات وی که به صورت روشن و منطقی مواضع ایران را در مسائل گوناگون و به ویژه برنامه هسته ای فراهم کرد گامی مثبت تلقی می‌شود که می‌تواند بر ایجاد اعتماد در جامعه بین‌المللی نسبت به ایران کمک کند. هر چند که نباید انتظار داشت که صرف یک سخنرانی مناسب در یکی از محافل بین‌المللی تأثیر اساسی بر مواضع و دیدگاه‌هایی پدید آورد که در طرف مقابل وجود دارد. از این رو، ابتکارهای مشابه و مشارکت بیشتر مقام‌های رسمی در این‌گونه محافل و از این مهمتر ارائه مواضع رسمی ایران که از انسجام و یکپارچگی لازم در قبال مسائل مختلف برخوردار باشد، ضروری خواهد بود.