01 خرداد 1386
مقدمه:
آنچه که به عنوان حق وتو به صورت یک امتیاز ویژه در اختیار اعضای دائم شورای امنیت قرار گرفته، یک ابزار سیاسی برای تثبیت مواضع در شرایط ضعف استدلالی و مقابله با آرای اعضای شورا می‌باشد. از این امتیاز در شرایط جنگ سرد از سوی دو قطب قدرت بیشترین استفاده شده است اما پس از فرو پاشی شوروی شرایط به گونه‌‌ای دیگر رقم خورده است. این گزارش ، موارد استفاده از این امتیاز را طی ده سال گذشته مورد بررسی قرار داده است.
طی این مدت، یعنی از سال 1996 میلادی تا زمان تهیه این گزارش ( مارس 2007) جمعا 712 قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل به تصویب رسیده است. در این مدت کشورهای دارنده حق وتو 16 بار با استفاده از این امتیاز، مانع از تصویب قطعنامه‌ها شده‌اند.
وضعیت کشورها :
الف- چین:
دولت چین جمعا سه بار از این امتیاز در این دوره استفاده کرده است. دو مورد آن به صورت انفرادی و یک مورد آن مشترکاً با روسیه بوده است.
مورد اول:
در تاریخ 10 ژانویه سال 1997، شورای امنیت سازمان ملل نشست شماره 3730 خود را به ریاست ژاپن در مورد گواتمالا برگزار کرد. در این نشست، قطعنامه پیشنهادی آمریکا، انگلیس و به درخواست دولت گواتمالا برای ورود ناظران بین‌المللی سازمان ملل به این کشور جهت نظارت بر مذاکرات و توافقات دولت با انقلابیون به رای گذاشته شد. این قطعنامه با 14 رای موافق و یک رای منفی چین مواجه شد.
نماینده چین علت مخالفت خود را همکاری و ارتباطات دولت گواتمالا با تایوان اعلام کرد که به حاکمیت و تمامیت ارضی چین خدشه وارد می‌آورد و ضربه به منافع چین می باشد.
مورد دوم:
در تاریخ 25 ژانویه سال1999، شورای امنیت سازمان ملل نشست شماره 3982 خود را به ریاست کانادا در مورد جمهوری مقدونیه بر گزار کرد. در این نشست، قطعنامه پیشنهادی آمریکا و انگلیس، به در خواست دولت مقدونیه برای استقرار نیروهای پیشگیر سازمان ملل برای مدت 6 ماه از تاریخ 31 اوت 1999 به رای گذاشته شد. این قطعنامه با 13 رای موافق ، رای ممتنع روسیه و رای منفی چین مواجه شد.
رأی منفی چین از سوی نماینده این کشور این گونه توصیف شد که وضعیت امنیتی در این جمهوری یوگسلاوی سابق خوب است و با توجه به محدودیت‌های بودجه‌ای سازمان ملل، بهتر است این سرمایه سازمان ملل در جای مناسب‌تری مانند آفریقا مصرف شود و آن منطقه به وجود این نیروها بیشتر نیاز دارد. چهار ماه بعد، یک موشک سرگردان آمریکا به سفارت چین در بلگراد اصابت کرد.
مورد سوم:
در تاریخ 12 ژانویه سال 2007، شورای امنیت سازمان ملل در نشست شماره 5619 خود وضعیت میانمار را مورد رسیدگی قرار داد. در این نشست که به ریاست روسیه برگزار شد، قطعنامه پیشنهادی آمریکا و انگلیس به رای گذاشته شد. این قطعنامه خواهان جلوگیری از اقدام نظامی دولت میانمار در سرکوبی حقوق اقلیت‌ها، تجاوز جنسی نیروهای نظامی دولت به اقلیت‌ها، اعطای اجازه به سازمان‌های حقوق بشری بین‌المللی برای اجرای عملیات در داخل میانمار، درخواست از دولت برای انجام گفتگوهای سیاسی با نمایندگان جریانات سیاسی ، اعطای آزادی بیان، آزادی اجتماعات ، لغو محدودیت های اعمال شده و آزادی زندانیان سیاسی شده بود. این قطعنامه با 9 رای موافق ، سه رای ممتنع و سه رای منفی چین، روسیه و آفریقا ی جنوبی مواجه شد.
چین در بیان علت مخالفت خود گفت: "به رای گذاشتن این قطعنامه مغایر روند مشورتهای سازنده جاری است. تصویب قطعنامه باید آخرین گام باشد و هنوز به آن مرحله نرسیده‌ایم. پیشنهادهای زیادی برای بهبود وضعیت داده شده، دبیر کل سازمان ملل که به تازگی کارش را آغاز کرده نیاز به فرصت بیشتر برای به نتیجه رسیدن تلاش‌هایش دارد. مسائل میانمار تهدید بین‌المللی و یا منطقه‌ای برای صلح و امنیت به شمار نمی‌رود و ما به عنوان همسایه بلافصل میانمار بیش از دیگران بر شرایط میانمار واقف هستیم".
روسیه نیز در بیان علت مخالفت گفت:" ما مخالف طرح مسئله میانمار در شورای امنیت هستیم، در عین آنکه به مسائلی که در آنجا می‌گذرد بی‌توجه نیز نیستیم. به بیان صریح همسایگان میانمار، وضعیت آنجا تهدیدی برای صلح بین‌المللی و یا منطقه‌ای نیست."
ب- روسیه:
روسیه جمعا دو بار طی این مدت از حق وتو استفاده کرده است.
مورد اول:
در تاریخ 21 آوریل سال 2004، شورای امنیت سازمان ملل در نشست شماره 4947 خود به ریاست آلمان ، رسیدگی به قطعنامه پیشنهادی آمریکا و انگلیس که مورد درخواست دبیر کل سازمان ملل نیز بود را در دستور کار خود قرار داد. این قطعنامه با 14 رای موافق و رای منفی روسیه مواجه شد.
در این قطعنامه از ایجاد جمهوری قبرس حمایت به عمل می‌آمد و برگزاری انتخابات همزمان در 24 آوریل در مناطق یونانی و ترک‌نشین قبرس که به عنوان شرط پیوستن این جمهوری به اتحادیه اروپا در اول ماه مه ذکر شده بود و ذیل فصل هفتم منشور هر نوع معامل? تسلیحاتی با قبرس برای ریشه‌کنی تهدید ممنوع اعلام شده بود و درخواست شده بود تا ماموریت نیروهای حافظ صلح سازمان ملل(UNFICYP) خاتمه یافته و نیروهای اجرایی سازمان ملل برای حل و فصل اختلافات (UNSIMIC) جایگزین آن شوند.
روسیه در بیان علت مخالفت خود گفت: «به رای گذاشتن این قطعنامه تنها سه روز قبل از برگزاری رفراندم در دو بخش یونانی و ترک‌نشین قبرس که باید بدون دخالت و فشار خارجی صورت پذیرد زمان مناسبی نیست و روسیه هم از نظر فنی و هم از لحاظ زمانی با تصویب قطعنامه مخالف است».
مورد دوم:
در تاریخ 12 ژانویه 2007 و در نشست 5619 شورای امنیت در مورد میانمار که روسیه خود ریاست دوره‌ای شورا را بر عهده داشت، همان گونه که در بالا اشاره شد، روسیه به همراه چین، اما با موضعی بسیار ملایم‌تر از چین با استفاده از حق وتو، نهایتاً مانع تصویب قطعنامه در مورد میانمار شد.
ج- فرانسه:
فرانسه در این مدت هیچگاه از این امتیاز استفاده نکرده است ، فقط در یک مورد در تاریخ 3 دسامبر سال 1999، در نشست شماره 4077 شورا که به پیشنهاد آمریکا و انگلیس متن قطعنامه 1280در مورد عراق به رای گذاشته شده بود، فرانسه هنگام رای گیری جلسه را ترک کرد و این قطعنامه با 11 رای موافق و سه رای ممتنع روسیه، چین و مالزی به تصویب رسید.
فرانسه در بیان علت مخالفت خود با این قطعنامه گفت: "در این متن درخواست تمدید مدت 7 روزه برنامه نفت در مقابل غذا به عمل آمده است که بر اساس قطعنامه 986 شورای امنیت اجرائی شده است و از آنجا که عملاً در این مدت 7 روز هیچ کاری نمی‌توان انجام داد، چرا شورای امنیت باید چنین قطعنامه‌ای را صادر کند که می داند در مقام عمل بی اثر است".
د- انگلیس:
انگلیس هیچگاه از این امتیاز طی این مدت استفاده نکرده است.
ه - آمریکا:
آمریکا طی این مدت جمعاً 12 بار از حق وتو استفاده کرده است که 11 مورد آن به دفاع از رژیم جعلی اسرائیل و یک مورد هم در مورد بوسنی هرزگوین بوده است.
مورد اول:
در تاریخ 3 مارس سال 1997 در نشست شماره 3747 شورای امنیت به ریاست هلند، قطعنامه پیشنهادی فرانسه، پرتغال، سوئد و انگلیس با هدف ابراز نگرانی از شهرک‌سازی‌های جدید اسرائیل در قدس شرقی مورد رسیدگی قرار گرفت. این قطعنامه با 14 رای موافق و رای منفی آمریکا مواجه شد.
مورد دوم:
در تاریخ 21 مارس سال 1997 و در نشست شماره 3756 شورای امنیت به ریاست هلند ، قطعنامه پیشنهادی از سوی کشورهای عربی در اعتراض به شهرک‌سازی جدید در جبل ابوغنیم در جنوب شرقی قدس مورد رسیدگی قرار گرفت. این قطعنامه با 13 رای موافق، رای منفی آمریکا و رای ممتنع کاستاریکا مواجه شد.
مورد سوم:
در تاریخ 27 مارس 2001 و در نشست شماره 4305 به ریاست اوکراین قطعنامه پیشنهادی از سوی نمایندگان جنبش غیر متعهدها برای اعزام گروه حقیقت‌یاب به سرزمین‌های اشغالی و پیشنهاد استقرار نیروهای ناظر بین‌المللی مورد رسیدگی قرار گرفت. این قطعنامه با 8 رای موافق، 5 رای ممتنع، رای منفی آمریکا و غیبت اوکراین در رای گیری مواجه شد.
مورد چهارم:
در تاریخ 14 دسامبر 2001 و در نشست شماره 4438 به ریاست مالی، قطعنامه پیشنهادی از سوی کشورهای عربی که خواهان بازگشت شرایط در مناطق اشغالی به شرایط قبل از سپتامبر 2000 و اعزام گروه حقیقت یاب بر اساس توافقات شرم الشیخ شده بود ، مورد رسیدگی قرار گرفت که با 12 رای موافق، 2 رای ممتنع و رای منفی آمریکا مواجه شد.
مورد پنجم:
در تاریخ 30 ژوئن 2002، در نشست شماره 4563 شورای امنیت به ریاست سوریه، قطعنامه پیشنهادی از سوی روسیه، انگلیس، آلمان، ایتالیا، فرانسه، نروژ، ایرلند و بلغارستان که بر اساس گزارش دبیر کل سازمان ملل در خصوص وضعیت بوسنی هرزگوین تهیه شده و درخواست شده بود تا به جرایم نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در دادگاه بین المللی جنایات جنگی رسیدگی شود، مورد رسیدگی قرار گرفت که با 13 رای موافق، رای ممتنع بلغارستان و رأی منفی آمریکا مواجه شد. سفیر آمریکا در بیان مخالفت گفت: «آمریکا نمی‌تواند بپذیرد که نیروهایش در دادگاهی که از سوی ما به رسمیت شناخته نشده است ، محاکمه شوند».
مورد ششم:
در تاریخ20 دسامبر 2002، در نشست شماره 4681 شورای امنیت به ریاست کلمبیا، قطعنامه پیشنهادی سوریه که خواهان محکومیت اقدام رژیم اسرائیل در حمله به مقر نیروهای سازمان ملل و کشته شدن چند تن از آنان و حمله به انبار برنامه جهانی غذا در بیت لاحیا شده بود مورد بررسی قرار گرفت که با 12 رای موافق، 2 رای ممتنع بلغارستان و کامرون و رای منفی آمریکا مواجه شد.
مورد هفتم:
در تاریخ 16 سپتامبر 2003 در نشست شماره 4828 شورای امنیت به ریاست انگلیس ، قطعنامه پیشنهادی پاکستان، آفریقای جنوبی، سودان و سوریه مبنی بر درخواست از اسرائیل برای دوری جستن از هر اقدام تهدید آمیز علیه یاسر عرفات به عنوان رئیس جمهور منتخب فلسطین، مورد رسیدگی قرار گرفت که با 11 رای موافق، 3 رای ممتنع آلمان، بلغارستان ، انگلیس و 1 رای منفی آمریکا مواجه شد. آمریکا علت مخالفت خود را نامتوازن بودن قطعنامه و عدم محکومیت اقدامات تروریستی گروه‌های جهادی در اسرائیل یاد کرد.
مورد هشتم:
در تاریخ 14 اکتبر 2003 در نشست شماره 4842 شورای امنیت به ریاست آمریکا ، قطعنامه پیشنهادی سوریه، پاکستان، گینه و مالزی در محکوم کردن اقدام دولت اسرائیل در ساخت دیوار در مناطق اشغالی مورد رسیدگی قرار گرفت که با 10 رای موافق و 4 رای ممتنع آلمان، انگلیس، کامرون، بلغارستان و رای منفی آمریکا مواجه شد.
مورد نهم:
در تاریخ 25 مارس 2004 در نشست شماره 4934 شورای امنیت به ریاست فرانسه، قطعنامه پیشنهادی لیبی و الجزایر در محکوم کردن اقدام اسرائیل در ترور شیخ احمد یاسین و همراهانش در خارج از مسجدی در غزه و درخواست توقف تمامی اقدامات غیر قانونی، خشونت‌آمیز، تحریک‌آمیز و تخریبی اسرائیل و درخواست از طرفین برای اجرای نقشه راه بر اساس قطعنامه 1515 ، مورد رسیدگی قرار گرفت که با 11 رای مثبت، 3 رای ممتنع آلمان، رومانی، انگلیس و رای منفی آمریکا مواجه شد. سفیر آمریکا در بیان علت مخالفت گفت:" ما عمیقاً با این قتل که موجب افزایش تنش در منطقه می‌شود با مشکل مواجه شده ایم ، لیکن باید این مسائل در چارچوب مربوطه مورد رسیدگی قرار گیرد و نه آنکه ما یک طرف را محکوم کنیم و چشمانمان را در مقابل اقدامات تروریستی حماس ببندیم".
مورد دهم:
در تاریخ 16 اکتبر 2004 در نشست شماره 5051 شورای امنیت به ریاست انگلیس، قطعنامه پیشنهادی الجزائر، پاکستان و تونس که خواهان توقف عملیات نظامی اسرائیل در شمال غزه و عقب‌نشینی از این مناطق و تضمین دسترسی امن به کارکنان سازمان ملل برای امداد‌رسانی به مردم این منطقه شده بود ، مورد رسیدگی قرار گرفت که با 11 رای مثبت و 3 رای ممتنع آلمان، رومانی، انگلیس و رأی منفی آمریکا مواجه شد. سفیر آمریکا علت مخالفت خود را نا متوازن بودن قطعنامه و نادیده گرفتن عوامل زیادی در قطعنامه دانست.
مورد یازدهم:
در تاریخ 13 ژوئیه 2006 در نشست شماره 5488 شورای امنیت به ریاست فرانسه ، قطعنامه پیشنهادی قطر که خواهان آزادی بدون قید و شرط سرباز ربوده شده اسرائیلی و آزادی بدون قید و شرط تمامی وزرای فلسطینی و اعضای مجلس قانونگذاری فلسطین و توقف حملات علیه غیر نظامیان ، خروج نیروهای اسرائیلی از غزه و توقف پرتاب راکت به اسرائیل شده بود مورد رسیدگی قرار گرفت که با 10 رای موافق ، 4 رای ممتنع دانمارک، پرو، اسلواکی، انگلیس و رای منفی آمریکا مواجه شد. سفیر آمریکا در بیان علت مخالفت گفت: "این قطعنامه نابهنگام و بدون در نظر گرفتن شرایط صحنه تهیه شده و قطعنامه‌ای نا متوازن است. ما در حال کار روی متن متوازنی هستیم. نه تنها باید مسئولیت حماس در این اقدامات دیده شود بلکه باید به حمایت های دولت‌های حامی تروریسم ایران و سوریه هم توجه شود که اگر حمایت‌های این دو کشور از حماس نباشد، حماس نمی‌تواند به عملیات تروریستی دست بزند و باید از سوریه بخواهیم تا خالد مشعل را که در آن کشور زندگی می کند دستگیر کند".
مورد دوازدهم:
در تاریخ 11 نوامبر 2006 در نشست شماره 5565 شورای امنیت به ریاست پرو، قطعنامه پیشنهادی قطر که خواهان محکومیت اقدام نظامی اسرائیل در نوار غزه و حمله به بیت حانون، و محکومیت پرتاب راکت از غزه به اسرائیل، خروج نیروهای نظامی اسرائیل از نوار غزه و بازگشت به شرایط قبل از 28 ژوئن 2006، دعوت از طرفین برای بازگشت به قرار داد شرم‌الشیخ، درخواست از دبیر کل برای اعزام گروه حقیقت‌یاب برای بررسی حمله به بیت حانون و ایجاد ساز وکاری برای حفاظت از جان غیر نظامیان شده بود مورد رسیدگی قرار گرفت که با 10 رای موافق، 4 رای ممتنع دانمارک، ژاپن، اسلواکی، انگلیس و رای منفی آمریکا مواجه شد.سفیر آمریکا در بیان علت مخالفت گفت: "ما با زبان قطعنامه که غیر متوازن است و کمکی به روند صلح نمی کند مخالفیم. نیازی به اعزام گروه حقیقت یاب نیست، زیرا اسرائیل خود گروهی را مامور تحقیق پیرامون این مسئله کرده است. پیشنهاد ایجاد ساز وکار بین‌المللی برای حفاظت از غیر نظامیان نیز غیر ضروری و غیر عاقلانه است".
نتیجه گیری:
استفاده هر چه بیشتر یک کشور از این امتیاز ویژه، حکایت از انزوای بیشتر آن به لحاظ استدلالی و بکارگیری ابزار قدرت به جای ابزار منطق دارد.
آمریکا، منافع خود را با منافع رژیم صهیونیستی گره زده است و فارغ از هر جریان سیاسی حاکم بر آن کشور، در ادوار مختلف اجازه نداده است هیچ قطعنامه‌ای که تعرضی به رژیم جعلی اسرائیل داشته باشد در شورای امنیت به تصویب برسد. وتوی 11 قطعنامه مرتبط با این رژیم ظرف ده سال گذشته موید این ادعا است.
مواضع انگلیس در قبال رژیم صهیونیستی تابعی از سیاست های حزب حاکم بر این کشور می‌باشد و از روند مشابهی برخوردار نبوده است. در دوران نخست وزیری بلر، بیشترین همراهی و همگرایی میان مواضع آمریکا و انگلیس در آرای انگلیس در شورای امنیت در دفاع از رژیم اسرائیل به چشم می خورد.
فرانسه همواره در تمامی قطعنامه‌هایی که آمریکا آن را وتو کرده است، در جبهه مقابل آمریکا قرار داشته است و به این قطعنامه‌ها رای مثبت داده است که حکایت از استقلال رأی سیاسی این کشور دارد و هیچگاه نیز از حق وتو استفاده نکرده است.
چین و روسیه ، ظرفیت استفاده از حق وتو را دارند اما در شرایطی از این امتیاز استفاده می‌کنند که منافع کلان آنها به خطر افتاده باشد و هیچ گاه به صرف دفاع از حق و حقوق یک کشور در مقابله با زورگویی و زیاده‌خواهی آمریکا، از این حق استفاده نکرده‌اند.
روسیه به دلیل پیمان امنیتی خود با عراق، در این اواخر به رژیم صدام قول داده بود که اگر آمریکا بخواهد مجوزی از شورای امنیت برای حمله گسترده نظامی به عراق بگیرد آن را وتو خواهد کرد، اما در اعمال فشارهای سیاسی ، نظامی و اقتصادی شورای امنیت علیه عراق با آمریکا همراه خواهد بود، آمریکا نیز که از این موضع روسیه مطلع شده بود با دور زدن شورای امنیت در مارس 2003 اقدام به اشغال عراق کرد.
