12 شهریور 1391
سوریه در شرایط سختی به سر می‌برد. با نگاهی به رخدادهای چند ماه گذشته شاهدیم که از زمان انتخاب کوفی عنان به عنوان نماینده ویژه سازمان ملل برای حل و فصل بحران سوریه تاکنون، روند خشونت‌ها در این کشور نه تنها فروکش نکرده بلکه به تدریج بیشتر نیز شده است. انتخاب آقای عنان به عنوان نماینده ویژه این پیام را داشت که بحران سوریه راه حل سیاسی دارد. اما امروز که آقای عنان به دلیل عدم همکاری قدرت‌ها، انجام اقدامات موازی در صحنه سوریه و مجموعاً تجهیز و تسلیح مخالفین سوری که نتیجه‌ای جز درگیری و جنگ داخلی در پی ندارد، از سمت خود استعفا داده‌اند، این پیام روشن است که راهکار سیاسی با شرایط جاری در سوریه و دخالت‌های قدرت‌های فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای در این کشور، جوابگو نخواهد بود. در واقع عنان با استعفای خود به رویکرد قدرت‌های مداخله‌گر اعتراض کرد و نشان داد که پیگیری صلح، همزمان با ارسال سلاح به مخالفین دولت سوریه ناممکن است.
به نظر می‌رسد که سوریه وارد مرحله جدیدی شده است که استعفای کوفی عنان و تمدید محدود فعالیت نیروهای حافظ صلح در سوریه از مشخصه‌های آن است. شرایط جدید بدان معناست که غرب و متحدین آن از چهارچوب تعیین شده برای حل بحران سوریه راضی نمی‌باشند.
پیام درگیری‌های حلب و دمشق در هفته‌های اخیر، در کنار اظهارات مقامات عربستان، ترکیه، قطر، امریکا و برخی از کشورهای غربی در خصوص لزوم ورود مسلحانه به روند جریانات سوریه موید آن است که دولت‌های غربی و متحدین منطقه‌ای آنها از یک سو و معارضین سوری از سوی دیگر، عملاً به دنبال تشدید درگیری‌های داخلی هستند تا از خلال آن همانند شرایط لیبی، شهر یا منطقه‌ای در اختیار معارضین قرار گیرد تا در سایه این تحول، بتوانند دخالت‌های خود را در سوریه تشدید کنند.
در چنین فضایی اگر انتخاب جانشین برای کوفی عنان به معنای پیگیری راه‌حل‌های سیاسی و مسالمت‌آمیز در سوریه باشد، تردیدی نیست که با توجه به شرایط جاری در سوریه توفیقی حاصل نخواهد شد. البته همزمان اتفاق دیگری در سوریه در حال وقوع است، یعنی نیروهای القاعده و سلفی‌های داخل سوریه که از خارج از سوریه تغذیه می‌شوند، در کنار سایر نیروهایی که از خارج مرزهای سوریه برای کمک به معارضین وارد این کشور می‌شوند، چهره آینده سیاسی سوریه را مبهم ساخته‌اند؛ به این معنا که کشورهایی که تا دیروز تلاش می‌کردند رژیم بشار اسد را ساقط کنند، اکنون با این مسئله مواجه‌اند که ممکن است موقعیت و جایگاه استراتژیک و ژئوپلیتیک سوریه در نزدیکی رژیم صهیونیستی و لبنان و قدرت گرفتن نیروهای رادیکال سلفی و نفوذ القاعده، فضای کل منطقه را تحت تاثیر قرار داده و هرگونه تغییر در رژیم اسد، کشورهای منطقه را با بحران مواجه سازد.
جانشین عنان و چالش‌های پیش‌رو
برخی منابع شانس «میگل آنخل موراتینوس»، وزیر خارجه سابق اسپانیا را برای جانشینی کوفی عنان، بیش از سایرین می‌دانند اما نباید فراموش کرد که تجربه طولانی عنان در سازمان ملل، ویژگی برجسته او نسبت به سایر شخصیت‌های بین‌المللی است. او سال‌های طولانی در سازمان ملل فعالیت کرد، چند سالی در کسوت دبیرکل و قبل از آن هم در بخش‌های مختلف زیرمجموعه سازمان ملل متحد مشغول به کار بود. وی در طول فعالیت‌های خود در سازمان ملل، تلاش نمود شخصیتی بی‌طرف و مسالمت جو را از خود به نمایش گذارد. همین شخصیت باعث شد که در مورد سوریه علاوه بر دولت اسد، جمهوری اسلامی ایران، چین و روسیه هم تعامل بسیار خوبی با وی در پیگیری راه حل سیاسی برای برون رفت سوریه از بحران برقرار کنند.
در شرایطی که عنان با این برجستگی‌های شخصیتی، تجربه طولانی در سازمان ملل و برخوداری از همکاری ایران، روسیه، چین و سوریه نتوانست ماموریت خود را با موفقیت به انجام برساند، توفیق جانشین وی با ابهامات فراوانی همراه خواهد بود. در واقع تا زمانی که غربی‌ها و برخی از کشورهای منطقه رویکردهای جنگ طالبانه و مداخله جویانه خود را در سوریه پیگیری می‌کنند، هر فردی که به عنوان نماینده ویژه سازمان ملل در سوریه انتخاب شود، در ماموریت خود شانس چندانی برای ایجاد یک راه‌حل مسالمت‌آمیز موفق نخواهد داشت.
غرب و اعراب همراه غرب، گرچه با انتخاب عنان موافق بودند، اما عملاً در پیشبرد طرح صلح او همراه نبودند و اهداف و منافع خود را در تجهیز مخالفین سوریه، ابراز مخالفت با دولت اسد و اظهار تردید نسبت به رویکردهای مسالمت آمیز در سوریه دنبال می‌کردند. این روند همچنان از سوی برخی از کشورهای عربی متحد امریکا و ترکیه ادامه دارد و هدف، سرنگونی بشار اسد و حفظ منافع غرب در خاورمیانه است. در چنین فضایی، نه عنان و نه هیچ فرد دیگری نمی‌تواند در صحنۀ سوریه برای میانجی‌گری پیروزی کسب نماید. اما تردیدی نیست که مزایای استمرار خشونت در سوریه به هیچ یک از مداخله گران این صحنه نخواهد رسید. دامنه بحران سوریه باید محدود شود؛ چراکه جنگ داخلی در سوریه برابر با توسعه ناامنی در منطقه است. نکته مهمی که بحران سوریه را از نظر بین‌المللی با اهمیت کرده این است که آینده قدرت‌های بزرگ به آینده تحولات سوریه گره خورده است. از یک سو روسیه و چین در مقاومت‌های خود برابر غرب در میدان سوریه سر سختانه ایستاده‌اند، از سوی دیگر محور مقاومت روند رخدادهای درون سوریه را با دقت زیر نظر دارد و در سوی دیگر، رژیم صهیونیستی و امریکا و متحدین منطقه‌ای غرب، از تصور تسری بحران سوریه به خارج از مرزهای این کشور در هراسند.
با توجه به شرایط عراق و لبنان و پی‌آمدهای تحولات در مصر، لیبی، یمن و بحرین و حساسیت مردم خاورمیانه نسبت به رژیم صهیونیستی، در مورد دوره پس از اسد ابهامات فراوانی وجود دارد. حضور گروه‌های مسلح افراط‌گرا مانند القاعده و گروه‌های شبه نظامی دیگر، شکاف بین گروه‌های قومی – مذهبی داخل سوریه، وجود اختلاف نظر جدی و عدم انسجام بین گروه‌های مختلف، جدایی کردها از مخالفان اسد و مسلط شدن بر مناطق کردنشین و مسائل مشابه دیگر، پیش‌بینی دولت جایگزین اسد را بسیار دشوار ساخته است و این موضوع تمایل به تداوم درگیری‌ها به جای راه‌حل‌های فوری را افزایش داده است.
در پایان می‌توان گفت که استمرار خشونت و جنگ داخلی، به سود هیچ یک از کشورهای منطقه نخواهد بود و شرایط سوریه بسیار پیچیده و پیش‌بینی تحولات آینده آن بسیار دشوار است.
منبع: هفته نامه آسمان
