تحریم‌ها و جهت‌گیری صادرات ایران: اقتصاد سیاسی دوران گذر در روابط بین‌الملل

چکیده
در دهه‌های گذشته کشورهای توسعه‌یافته مهم‌ترین بازارهای صادراتی ایران بوده‌اند، اما در سال‌های اخیر کشورهای درحال‌توسعه به مهم‌ترین مقاصد کالاهای صادراتی این کشور تبدیل شده‌اند. بنابراین می‌توان مدعی چرخشی استراتژیک در جهت‌گیری صادراتی ایران شد. واکاوی دلایل چرخش در جهت‌گیری صادراتی ایران مسئله‌ای مهم است. هدف مطالعه حاضر، بررسی تأثیر روندهای بین‌المللی بر جهت‌گیری صادراتی ایران با تأکید بر صادرات غیرنفتی است. به‌عبارت‌دیگر، پرسش اساسی این مقاله آن است که چه عواملی زمینه‌های تغییر در جهت‌گیری صادراتی ایران را فراهم کرده‌اند؟ فرضیه‌ای که در پاسخ به این پرسش ارائه شده عبارت از این است که روند انتقال قدرت در اقتصاد سیاسی بین‌الملل و تشدید تحریم‌های غرب علیه ایران، عوامل کلیدی ایجاد تغییر در جهت‌گیری صادراتی ایران بوده‌اند. نویسندگان با تحلیل داده‌های صادرات ایران در دو دهه اخیر استدلال کرده‌اند که در جهت‌گیری صادراتی ایران چرخش رخ داده است. آنان در تبیین دلایل تغییر در جهت‌گیری صادراتی ایران، خیزش قدرت‌های جدید در اقتصاد سیاسی بین‌الملل و تخاصم تشدیدشونده میان ایران و غرب که به‌شکل تحریم‌های بین‌المللی متجلی شده است را به‌عنوان دو عامل اصلی در شکل‌دهی به چرخش مورد بحث قرار داده‌اند. درنهایت از نظر آنان تغییر جهت‌گیری صادراتی ایران احتمالاً برگشت‌پذیر نیست و تأثیرات مهمی بر موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک کشور خواهد گذاشت.