11 November 2004
اهمیت:
اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادسازی در آسیا (سیکا) در تاریخ اول آبان ماه 1383 در شهر آلماتی در قزاقستان تشکیل گردید. این اجلاس ضمن صدور بیانیه‌ای، راهنمای اقدامات اعتمادسازی را نیز به تصویب رسانید. با توجه به اینکه هدف اصلی از تشکیل ”سیکا“ حفظ صلح و امنیت در آسیا می‌باشد، در این مقاله ضمن مروری بر نحوه شکلگیری، اهداف و مأموریت‌های این سازمان منطقه‌ای آسیایی که فعالیت‌های جدیدی را در زمینه امنیت آسیا اتخاذ نموده است، به بررسی دستاوردهای اجلاس اخیر ”سیکا“ و امکانات بالقوة آن در جهت حفظ امنیت در آسیا خواهیم پرداخت.
تحلیل:
تشکیل ”سیکا“
آقای نور سلطان نظربایف رئیس جمهور قزاقستان در چهل و هفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اکتبر 1992 طرح ایجاد سازمانی متشکل از کشورهای آسیایی را برای ارتقای روابط دو جانبه و همکاری میان کشورهای آسیایی با هدف ایجاد ثبات و برقراری امنیت در منطقه مطرح نمود، نامبرده در توجیه طرح خود به موارد زیر اشاره داشت:
- پایان دادن به جهان دو قطبی؛
- توسعة پدیدة جهانی شدن و پیامدهای آن؛
- روند تدریجی منطقه‌گرایی در سیاست‌های جهانی؛
- تحول کیفی در اکثر کشورهای آسیایی؛
- مسائل مشترک مبتلا به کشورهای منطقه.
”سیکا“ به عنوان یک سازمان منطقه‌ای جدید در امور امنیتی از همان ابتدا با چالش‌های زیر مواجه بود:
- وجود اختلافات ارضی میان برخی از اعضا و تعدد مناقشات در آسیا؛
- مسائل مربوط به خلع سلاح و کنترل تسلیحات (که ناشی از کمبود اعتماد میان کشورها می‌باشد و به انباشت تسلیحات و از جمله تسلیحات کشتار جمعی منجر می‌گردد)؛
- راه‌های متفاوت توسعه و دیدگاه‌های خاص کشورهای عضو.
کشورهای عضو ”سیکا“ عبارتنداز: افغانستان، جمهوری آذربایجان، مصر، هند، ایران، فلسطین، تاجیکستان، قزاقستان، چین، قرقیزستان، مغولستان، اسرائیل، پاکستان و تایلند.
کشورهای زیر به عنوان ناظر در ”سیکا“ حضور دارند: استرالیا، ویتنام، اندونزی، کره جنوبی،لبنان، مالزی، آمریکا، اوکراین، ژاپن، سنگاپور، عربستان سعودی و سریلانکا.
همچنین سازمان ملل متحد، سازمان امنیت و همکاری اروپا، اتحادیه عرب و جامعة اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی در ”سیکا“ حضور دارند. به این ترتیب ”سیکا“ با 8/38 میلیون متر مربع و یا 89 درصد از سرزمین آسیا، حدود 72 درصد منطقه اورآسیا را در برمی‌گیرد. در این مجموعه حدود 3 میلیارد نفر یا بیش از نیمی از ساکنان کره زمین ساکن می‌باشند.
فعالیت ”سیکا“
روند شکلگیری ”سیکا“ در دهة 1990 ادامة یافت و در اولین اجلاس وزرای خارجه ”سیکا“ در سال 1999 مقرر گردید که اولین اجلاس سران ”سیکا“ در پائیز سال 2001 تشکیل شود. اما به علت وقوع حوادث 11 سپتامبر در آمریکا، برگزاری این اجلاس به ژوئن سال 2002 موکول شد. به موجب منشور ”سیکا“ که در اجلاس وزرای خارجه به تصویب رسید، اجلاس سران هر 4 سال یکبار و اجلاس وزرای خارجه هر 2 سال یک بار و اجلاس گروه‌های کاری و مقامات عالی‌رتبه به طور سالانه برگزار خواهد شد.
در اجلاس اخیر وزرای خارجه ”سیکا“، با توجه به تحولات اخیر در صحنة بین‌المللی، بر ”رویکرد چند جانبه‌گرا و مبتنی بر بیشترین حمایت ممکن بین‌المللی برای پرداختن به چالش‌های جهان معاصر به عنوان مؤثرترین روش“، تأکید گردید. همچنین در بیانیة صادره اشاره گردید که ”ما به ضرورت اصلاحات در سامانه سازمان ملل متحد برای پاسخ‌دهی بهتر به چالش‌های سنتی و جدید تأکید می‌نمائیم“.
در اجلاس مزبور و با اشارة ضمنی به جنجالی که بر سر برنامة هسته‌ای ایران بر پا شده است، وزرای خارجه ”سیکا“ بار دیگر تأکید نمودند که اشاعة تسلیحات هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیک و ابزار حامل آنها موجب تهدید علیه صلح و امنیت بین‌المللی می‌باشد و از کلیه دولت‌ها خواستار اجرای مسئولیت‌های خویش در زمینة خلع سلاح و عدم اشاعه گردیدند“. آنها همچنین اعلام داشتند که ”ما تأکید می‌کنیم که تلاش‌های بین‌المللی برای جلوگیری از منع اشاعه نباید اثری بر حقوق دولت‌ها در دسترسی و استفاده از فن‌آوری هسته‌ای داشته باشد“.
از ترکیه وزیر کشور به جای وزیر امور خارجه در این اجلاس حضور داشت و ایران معاون وزیر امور خارجه خود را برای شرکت در اجلاس مزبور به آلماتی اعزام کرد. لازم به ذکر است که وزرای خارجه کشورهای بزرگ عضو ”سیکا“ یعنی وزرای خارجه روسیه، چین و هند نیز در این اجلاس حضور داشتند و این سه کشور از این فرصت برای برگزاری سومین نشست دوره‌ای و سالانة خویش استفاده نمودند.
نتیجه‌گیری:
طرفداران ”سیکا“ معتقدند که برای اولین بار در آسیا مجمعی دائمی برای همکاری‌های دو جانبه و چند جانبه در مورد مسائل کلیدی امنیت بین‌المللی از جنگ علیه تررویسم گرفته تا خلع سلاح هسته‌ای، تشکیل شده است.
با توجه به اینکه شرایط ژئوپولیتیک و امنیتی در آسیا و جهان به سرعت در حال تغییر و تحول می‌باشد و از سوی دیگر از اوائل دهة 1990 ما شاهد حرکت مستمر قدرت و نفوذ به سوی آسیا بوده‌ایم، لذا پیش‌بینی می‌شود که مرکز ثقل ژئوپولیتیک جهانی و امور ژئو اکونومی به تدریج به سوی آسیا انتقال یابد. اقتصاد چین و هند با رشد سریع خود نامزد احراز مقام دومین و سومین قدرت اقتصادی جهان پس از آمریکا طی 15 سال آینده می‌باشند. در حال حاضر، ذخایر ارزی چین و هند به ترتیب 300 میلیارد و 120 میلیارد دلار می‌باشد. از این رو، گفته می‌شود که قرن حاضر ”قرن آسیا“ خواهد بود.
به این ترتیب و در چنین شرایطی که هر یک از بازیگران مهم در آسیا سعی در نقش‌آفرینی، ارتقای نقش خود و یافتن جایگاه مناسبی در ساز و کارهای نوین دارند، جا دارد جمهوری اسلامی ایران نیز با عنایت بیشتر و با اتخاذ رویکردی مناسب به تعامل سازنده با این تشکل‌های منطقه‌ای بپردازد که مسائل صلح و امنیت را در دستور کار خود دارند. همچنین بهره‌برداری از فرصت‌های جانبی که در حاشیة چنین اجلاس‌هایی به وجود می‌آید، امری ضروری است. نمونه این امر تلاش‌های روسیه، چین و هند برای تحکیم روابط با قدرت‌های آسیایی و پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود در حاشیه اجلاس مزبور می‌باشد.
