02 December 2011
دو کشور افغانستان و پاکستان که در همسایگی ایران قرار دارند، از حیث تأمین منافع ناشی از ثبات، برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت فراوانی دارند. با توجه به شرایط موجود و نیز گستردگی مرزها به طول حدود 2000 کیلومتر بین ایران و این دو کشور، به نظر می‌رسد تهدیدات امنیتی از ناحیه آنها برای منافع ملی ایران گسترش بیشتری یافته و در نتیجه هزینه‌های جمهوری اسلامی در خصوص کنترل مرزها افزایش یافته است. بحران افغانستان را می‌توان پس از بحران فلسطین قدیمی‌ترین بحران و چالش موجود در سطح بین‌الملل تلقی نمود. پس از تجاوز شوروی به افغانستان و فروپاشی نهاد دولت در این کشور، نزدیک به سه دهه است که افغانستان به یکی از کانون‌های اصلی بحران در سیاست بین‌الملل تبدیل شده است. استمرار بحران، ابعاد مختلف آن و سطح گسترده تهدیدات موجب شده است که این بحران موج وسیعی از افراط‌گرایی را به همراه داشته باشد. ابعاد بحران امنیتی در مرزهای جغرافیایی افغانستان محصور نمانده و بخش‌هایی از پاکستان را نیز شامل شده است. به نظر می‌رسد این بحران، در صورت عدم کنترل، از پتانسیل گسترش در سطح فرامنطقه¬ای نیز برخوردار باشد.
پس از حمله آمریکا به افغانستان و شروع دورانی جدید در این کشور، امیدهای بسیاری برای شکل‌گیری دولتی باثبات در افغانستان و بازگشت این کشور به جامعه بین‌المللی به عنوان کشوری عادی شکل گرفت؛ اما این امیدها به تدریج رنگ باخت. امروزه، افغانستان نه تنها با مشکل شورش‌ها و ناکارآمدی نهادهای دولتی مواجه است بلکه از نوعی عدم همگرایی درونی رنج می‌برد. این عدم همگرایی داخلی به طور مستقیم کارکرد حاکمیت و نگاه مردم نسبت به آن را متأثر ساخته و بار منفی آن را افزایش داده است.
از سوی دیگر، در سال‌های اخیر ناامنی و بی‌ثباتی‌های پاکستان، شرایط بغرنجی را برای همسایگان آن کشور فراهم آورده است. به دنبال افزایش اختلافات داخلی و ناآرامی‌های سیاسی در پاکستان، به ویژه افزایش فعالیت‌های طالبان و تقابل ارتش این کشور با آنان، معضل همجواری با کشورهای بی‌ثبات به سراسر مرزهای شرقی ایران گسترش پیدا کرده است. پیش از این نیز بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان، علاوه بر معضل آوارگان افغانی و افزایش قاچاق مواد مخدر و سایر مشکلات اجتماعی، تهدیدهای امنیتی قابل توجهی برای ایران به همراه داشته است. شکل‌گیری جریان افراطی طالبان و فراهم شدن فضا برای رشد و تقویت نیروهای طرفدار القاعده و متعاقب آن حضور نظامی آمریکا و ناتو به بهانه مقابله با تروریسم در کنار مرزهای شرقی ایران، تاکنون مهم‌ترین پیامدهای امنیتی بی‌ثباتی در افغانستان بوده‌اند. چنانچه این بی‌ثباتی‌ها در پاکستان نیز استمرار یابد، جمهوری اسلامی ایران بیش از هر کشور دیگری از عواقب منفی آن متأثر خواهد شد.
با عنایت به مجموعه‌ای از مؤلفه‌هایی که موجب ناامنی در افغانستان و پاکستان شده‌اند، در این مقاله این پرسش مطرح می‌شود که بی‌ثباتی و عدم وجود امنیت در همسایگان شرقی ایران موجب چه تهدیداتی برای جمهوری اسلامی ایران می‌شود؟ فرضیه مقاله بر این اصل استوار است که افزایش امنیت و ثبات در همسایگان شرقی سبب کاهش تهدیدات امنیتی و تأمین منافع ایران می‌شود. در این مقاله، ابتدا افراط‌گرایی در پاکستان و افغانستان مورد بررسی قرار می‌گیرد، سپس به شش مؤلفه تهدیدزا برای جمهوری اسلامی ایران اشاره می‌شود و در نهایت پیشنهادهایی برای مدیریت بحران ارائه خواهد شد.
دانلود مقاله
