25 June 2008
مقدمه
در تاریخ ۸۶/۶/۲۲، رسانه‌های بین‌المللی خبری را منتشر کردند مبنی بر اینکه جنگنده‌های اسرائیلی با عبور از فضای سرزمینی ترکیه، به اهدافی در خاک کشور سوریه حمله کردند. صدای رادیو اسرائیل مدعی شد که در حمله مذکور کوره اتمی سوریه که به تولید ماده پلوتونیوم می‌پرداخت، منهدم گردید.
نکته حائز اهمیت این بود که مقامات سوری و اسرائیلی چندان به خبر حمله مذکور، با توجه به اهمیت و ابعاد آن، نپرداختند. در حالی که درباره واقعه مذکور سؤالات زیر قابل طرح بود:
1. چگونگی انجام این حمله؟
2. اهداف اسرائیل از این حمله چه بوده است؟
3. علت عدم واکنش اولیه سوریه به این حمله و سکوت اسرائیلی‌ها در این باره چه بوده است؟
4. علل انتشار اسناد و مدارکی در این‌خصوص از سوی آمریکا چیست؟
۱ـ بررسی حمله
گزارشات حاکی از آن بود که چند فروند جنگنده اسرائیلی به اهدافی در داخل خاک سوریه حمله کردند. شایان ذکر است که آنها از دهلیز هوایی در نزدیکی مرز ترکیه برای حمله به اهداف مورد نظر در داخل خاک سوریه استفاده کردند و حتی چند عدد از باک بنزین هواپیماهای مذکور نیز در خاک ترکیه پیدا شد. اهداف مورد نظر در شمال سوریه و در مرز مشترک آن کشور با ترکیه واقع است.
رسانه‌های بین‌المللی در حالی که پیچیدگی این عملیات را تحلیل می‌کردند، پی در پی از کوره اتمی سوریه که در این حمله منهدم شده است، سخن می‌گفتند. به موجب گزارشات خبری، دولت سوریه در تلاش بوده است تا با همکاری کره شمالی به دانش اتمی دست یابد. آندرو زمل، معاون تسلیحاتی وزارت خارجه آمریکا در ۸۶/۶/۲، در مصاحبه خبری فاش ساخت که سوریه با عوامل و مقامات مرتبط با تکنولوژی اتمی در خارج از کشور تماس‌‌های محرمانه‌ای داشته است.
۲ـ علت سکوت سوری‌ها
علت سکوت سوری‌ها را در این باره می‌توان پرهیز از جنجال خبری تلقی کرد. در واقع آنها واکنش اولیه به این خبر نشان ندادند، در غیر این‌صورت رسانه‌ها سؤالات بیشتری از سوری‌ها درباره تلاش پنهان هسته‌ای مطرح می‌کردند و آنها نیز باید از خود واکنش نشان می‌دادند. بشار اسد سه هفته پس از بمباران در مصاحبه‌ای با شبکه خبری بی‌بی‌سی در روز دوشنبه مورخ ۸۶/۷/۱۶ (۲۰۰۷/۹/۲۸)، اعلام کرد که در پی حمله هوایی اسرائیل، سوریه حق تلافی کردن را برای خود محفوظ نگه می‌دارد. البته مقامات سوری پی در پی اعلام می‌کردند که اهداف مورد حمله قرار گرفته، ساختمان نظامی متروکه‌ای بوده است.
دنیس رایس در مقاله‌ای درباره علت سکوت سوری‌ها می‌نویسد: «اسرائیل این حمله را انجام داد و سوریه نیز به خاطر تبعات خبری و سیاسی و تمرکز آمریکا بر این مسئله که دمشق نیز مانند بغداد دوران صدام برنامه محرمانه هسته‌ای دارد، از پرداختن به اخبار آن صرف‌نظر کرد».
۳ـ علت سکوت اسرائیلی‌ها
مقامات رسمی اسرائیلی در ابتدا از ابرازنظر درباره حمله هوایی به تأسیسات اتمی سوریه خودداری کردند. ظاهراً اسرائیل از توانمندی استراتژیک سوریه در همکاری منطقه‌ای با ایران بسیار نگران بوده و با این حمله درواقع سعی داشته است تا توانمندی خود را در انهدام مراکز هسته‌ای، همانند حمله‌ای که در سال ۱۹۸۱ به تأسیسات هسته‌ای عراق نمود، به نمایش بگذارد و به این ترتیب ایران را مورد تهدید قرار دهد. در این حال، رسانه‌های طرفدار اسرائیل به طور غیرمستقیم به انتشار اخبار می‌پرداختند.
علت سکوت اسرائیل در این باره را می‌توان تداوم سنت دیرین آنها مبنی بر اقدامات پنهان نظامی دانست. دلیل دیگر این پنهان‌کاری را می‌توان جلوگیری از تحریک احساسات پان‌عربیسم در منطقه دانست.
۴ـ دلایل انتشار اسنادی در این خصوص از سوی آمریکا
یک انستیتوی تحقیقاتی در آمریکا خبر داد که تصاویر ماهواره‌ای، از برچیده شدن جایگاه مورد ظن یک رآکتور اتمی سوریه پس از بمباران حکایت دارد. رسانه‌های بین‌المللی نیز اعلام کردند که تصاویر ماهواره‌ای بیشتر حاکی از تلاش دولت سوریه برای محو آثار به جا مانده از مرکز هسته‌ای است که هدف حمله هوایی اسرائیل واقع شده بود.
شاید آمریکا با انتشار این تصاویر و اسناد به دنبال اهدافی چون اهمیت مذاکرات با کره‌شمالی و امتیازاتی که به آن کشور داده، که با مخالفت دموکرات‌ها مواجه شد، بوده است. در این اسناد کره شمالی و سوریه به ساخت رآکتور اتمی می‌پرداختند. همچنین آمریکایی‌ها به‌دنبال ممانعت از نزدیکی و احتمالاً مذاکرات سوریه و اسرائیل بوده‌اند. انتشار این اسناد می‌تواند اسرائیل را در مذاکره با سوریه بر سر جولان، با تعلل همراه سازد. احتمالاً هدف دیگر آمریکا، فرافکنی بحران عراق و برگرداندن انگشت اتهام به سمت سوریه در مسائل حساس منطقه‌ای از جمله لبنان است.
ژنرال مایکل هایدن، رئیس سیا، به خبرنگاران گفته بود که رآکتور اتمی سوریه که در ماه سپتامبر ۲۰۰۷، توسط اسرائیل بمباران شد، در صورت تکمیل به زودی راه‌اندازی می‌شد و می‌توانست مواد لازم را برای ساخت دست‌کم یک بمب اتمی تولید کند. وی گفت که تأسیسات اتمی تل‌الابیض در شمال سوریه با کمک فنی کره شمالی ساخته می‌شد.
سخنان هایدن نخستین اظهار یک مقام ارشد آمریکایی در مورد ظرفیت و امکانات تولیدی تأسیساتی است که آمریکا آن را یک رآکتور اتمی به منظور تولید مواد قابل کاربرد در ساخت بمب اتمی معرفی می‌کند. همچنین کاخ سفید با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که هدف اصلی حمله هوایی اسرائیل یک رآکتور اتمی بوده که با کمک مستقیم کره شمالی در حال تکمیل بوده است.
البته سوریه به شدت این اتهام را رد می‌کند و می‌گوید ساختمانی که توسط هواپیماهای اسرائیلی مورد هدف قرار گرفت و نابود شد یک مجموعه نظامی متروکه بود. بشار جعفری، سفیر سوریه در سازمان ملل می‌گوید سوریه و کره شمالی هیچ همکاری هسته‌ای سری نداشته‌اند.
سیا و شورای امنیت ملی آمریکا این تصاویر را در اختیار خبرنگاران و اعضای کنگره قرار دادند. برخی از اعضای کنگره از تیم بوش به خاطر اینکه پس از ۸ ماه چنین مدارکی را به آنها نشان می‌دهد، به شدت انتقاد کرده‌اند. پتیر هوکسترا، از نمایندگان جمهوری‌خواه و اعضای ارشد کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا معتقد است که دولت بوش با مخفی‌کاری ۸ ماهه درباره حمله هوایی اسرائیل به سوریه، به رابطه‌اش با کنگره صدمه زده است. او اضافه کرد که کار اخیر دولت، تصویب توافقات هسته‌ای بین آمریکا و کره شمالی را دچار مشکل خواهد کرد.
البرادعی، مدیر کل آژانس نیز در واکنش به اخبار منتشره از سوی آمریکا، اعلام کرد که تصاویر و اخبار رسانه‌ها دلایل قانع‌کننده‌ای برای فعالیت‌های غیرقانونی هسته‌ای سوریه است. آن کشور عضو پیمان منع اشاعه است.
آگاهان سیاسی و منابع خبری تحلیل‌های متفاوتی از علت تأخیر در انتشار اخبار هسته‌ای سوریه از جانب دولت آمریکا مطرح می‌کنند. آندره سیمیل، مقام سابق در امور خلع‌سلاح وزارت خارجه آمریکا در این باره به صدای آمریکا می‌گوید: «دولت بوش می‌خواسته اخبار به دست آمده از امور محرمانه هسته‌ای کاملاً پرورش پیدا کند». روزنامه العیاری نیز در این باره می‌نویسد: «واشنگتن تلاش دارد تا با انتشار این نوع اخبار مانع از مذاکرات سوریه و اسرائیل شود».
بی‌شک این دسته مسائل بحران در روابط واشنگتن و دمشق را عمیق‌تر خواهد کرد. مشخص نیست که دولت بوش به دنبال چه نوع سیاست‌هایی برای تغییر رفتار سوریه است. حداقل و حداکثر سیاست‌ها برای تغییر رفتار می‌تواند از تحریم‌ها شروع و تا اقدامات محدود نظامی از جانب آمریکا را شامل شود. هم‌اکنون دولت ایالات متحده بین دو گزینۀ ارائه مدارک و ارزیابی اطلاعاتی در قبال برنامه هسته‌ای سوریه، با تردید مواجه است.
نتیجه‌گیری
تحلیل‌گران اهداف اسرائیل را از حمله جنگنده‌های این کشور به اهدافی در سوریه، چنین برمی‌شمارند:
الف) قدرت‌نمایی هوایی اسرائیل علیه اهدافی در خاک سوریه نوعی اعاده حیثیت و قدرت‌نمایی پس از شکست جنگ ۳۳ روزه با حزب‌الله، به ویژه قدرت‌نمایی نیروی هوایی ارتش اسرائیل، می‌باشد؛
ب) آزمودن سیستم‌های جدید دفاع هوایی سوریه که گزارش شده بود دمشق به تازگی آنها را از روسیه دریافت کرده است؛
ج) هشدار و اعلام خطر به سوریه که اسرائیل تحرکات نظامی آن کشور را زیر نظر دارد؛
د) هشدار به جمهوری اسلامی ایران مبنی‌بر اینکه اسرائیل از توانایی حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران برخوردار است.
ظاهراً دولت آمریکا با انتشار تصاویر ماهواره‌ای، درصدد اعمال فشار بیشتر به سوریه بوده است تا آن کشور را از همکاری با ایران و نقشی که در لبنان دارد جدا سازد.
