17 September 2012
چکیده
حساسیت‌های ایجاد شدۀ ناشی از سامانه موشکی آمریکا در طی چند سال گذشته به یکی از مسائل چالش برانگیز در روابط بین روسیه و آمریکا از یک طرف و روسیه و پیمان ناتو از طرف دیگر تبدیل شده است و این امر تنش در روابط مسکو – واشنگتن - بروکسل را به دنبال داشته است. مسكو استقرار سامانه موشكی آمریكا در قاره اروپا به ویژه در مناطق همجوار مرزهای خود را تهدید جدی برای امنیت خود می‌داند و در این رابطه به وضوح به آمریکا و ناتو هشدار داده است. روسيه با وجود این سامانه موشکی، با خطر استقرار تاسيسات نظامي ناتو در شمال غرب خود مواجه شده كه اين امر می‌تواند توانمندي پايگاه‌هاي استراتژيك روسيه را كه در بخش اروپايي این كشور واقع شده است، به خطر اندازد. روسیۀ امروز حاضر نیست در برابر آمریکا کوتاه بیاید و سامانه موشکی آمریکا در اروپای شرقی و ترکیه بهانه خوبی برای روس‌ها فراهم کرده تا اقتدار خود را در برابر غرب و آمریکا نشان دهد.
مقدمه
حساسیت‌های ایجاد شدۀ ناشی از سامانه موشکی آمریکا در طی چند سال گذشته به یکی از مسائل چالش برانگیز در روابط بین روسیه و آمریکا از یک طرف و روسیه و پیمان ناتو از طرف دیگر تبدیل شده است و این امر تنش در روابط مسکو – واشنگتن - بروکسل را به دنبال داشته است. مسكو استقرار سامانه موشكی آمریكا در قاره اروپا به ویژه در مناطق همجوار مرزهای خود را تهدید جدی برای امنیت خود می‌داند و در این رابطه به وضوح به آمریکا و ناتو هشدار داده است. روسيه با وجود این سامانه موشکی، با خطر استقرار تاسيسات نظامي ناتو در شمال غرب خود مواجه شده كه اين امر می‌تواند توانمندي پايگاه‌هاي استراتژيك روسيه را كه در بخش اروپايي این كشور واقع شده است، به خطر اندازد.
ارزیابی روند وقایع نشان می‌دهد که موضع روسیه نسبت به اصرار آمریکا برای استقرار این سامانه به طور مداوم سخت‌تر و تهاجمی‌تر شده و حتی در آخرین مواضع، موضوع حمله تهاجمی و انهدام این سامانه موشکی را علناً خاطرنشان ساخته است. روسيه مایل است تا آمریکا با ارائه تضمين‌های فوري و قانوني، تصریح کند که سامانه دفاع موشكي در اروپا مراكز هسته‌اي روسیه را مورد هدف قرار نخواهد داد و از طرف دیگر، بر تنظيم موافقتنامه‌اي كه طرفين را ملزم به انجام تعهد خود كند، اصرار دارد.
به نظر می‌رسد انتخاب مجدد ولادیمیر پوتین به ریاست جمهوری در روسیه، تنش در روابط طرفین را تشدید کرده و بیانگر موضع سخت و جدی روسیه و کوتاه نیامدن این کشور در این موضوع است. در این رابطه حتی در تاریخ 5/3/1391، الکساندر لوکاشویچ، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه طی مصاحبه‌ای مطبوعاتی در مسکو تاکید کرد که زمان برای یافتن زبان مشترک میان آمریکا و روسیه در مورد سامانه دفاع موشکی به آخر خط رسیده و اتخاذ سیاست شفاف و روشن در قبال سامانه دفاع موشکی با هدف گسترش روابط دوجانبه بین روسیه و آمریکا، به عنوان ضمانتی برای ثبات و امنیت در منطقه یوروآتلانتیک است.
پیشینه موضوع
پیشینه نگرانی‌ها و تنش در روابط روسیه و آمریکا به سال 2007 و به دوره حاکمیت نئومحافظه‌کاران دوره جورج بوش در آمریکا و دوره دوم پوتین در روسیه باز می‌گردد. در اواسط ژانویه 2007، آمریکا به لهستان و جمهوری چک پیشنهاد داد تا یک سامانه دفاع ضدموشکی شامل 10 موشک رهگیر در لهستان و یک سیستم راداری در خاک جمهوری چک مستقر کند که این موضوع بلافاصله با مخالفت شدید روسیه مواجه شد. با توجه به حساسیت و مخالفت آشکار روسیه، به تدریج و در طول زمان، مسئله استقرار این سامانه در جمهوری چک و لهستان تغییر کرد و آمریکا رومانی را جایگزین این دو کشور کرد و اقدام به امضای قراردادی با این کشور نمود. در سال گذشته نیز آمریکا برای استقرار بخش‌هایی از سامانه موشکی در خاک رومانی، به توافقاتی با این کشور رسید و اعلام شد که این سامانه در منطقه مالاتیا در شرق این کشور استقرار خواهد یافت. نهایتاً اینکه در تاریخ سيزدهم سپتامبر2011، هيلاري كلينتون، وزير امور خارجه آمريكا و تئودور باكونچي، وزير امور خارجه رومانی، توافقنامه سامانه دفاع موشکی را امضا كردند که بلافاصله اعتراض شدید روسیه را به دنبال داشت.
طبق اين توافقنامه، آمريكا قانوناً مجاز خواهد بود تا عمليات استقرار موشك‌هاي بالستيكSM-3 را در پايگاه نيروي هوايي شوروي سابق در جنوب خاك رومانی، آغاز كند. این موضوع جدای از جنبه‌های امنیتی و استراتژیک، از جنبه‌های روانی و ذهنی نیز برخوردار است و برای روسیه خیلی سخت است که شاهد استقرار چنین سامانه موشکی در یکی از اصلی‌ترین حلقه‌های اقماری پیشین شوروی باشد. در واقع، روسيه در این وضعیت با خطر استقرار تاسيسات نظامي ناتو در شمال غرب سرزمین خود مواجه شده كه اين امر می‌تواند توانمندي پايگاه‌هاي استراتژيك روسيه را كه در مرزهای غربی و اروپايي این كشور واقع شده است، به خطر اندازد. براساس توافق رومانی - آمریکا، سپر دفاع موشكي در پايگاه هوايي سابق (Daveselu)در منطقه اولت، نزديك مرز بلغارستان به كار گرفته خواهد شد. در اين پايگاه موشك‌هاي رهگير با برد متوسط استقرار خواهند يافت كه مراحل نصب آن قرار است تا سال 2015، به پايان برسد. همچنين، در اين تاسيسات قرار است 24 سكوي پرتاب موشك و 200 تا 500 نيروي نظامي آمريكايي استقرار يابد. وزارت امور خارجه روسيه همزمان با امضاي اين توافقنامه، با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه در شرایط کنونی، هيچگونه پيشرفتي در مذاكرات روسيه با ناتو و آمريكا در زمينه امنيت موشكي قاره اروپا وجود نخواهد داشت و سير رويدادها، ضرورت دريافت تضمين‌هاي تعهدآور از آمريكا و ناتو را كه سامانه موشكي آنها در اروپا عليه توانمندي نيروي هسته‌اي استراتژیک روسيه هدف‌گيري شده است، افزايش مي‌دهد. از نظر روسیه، برنامه استقرار پايگاه موشكي در رومانی تا سال 2015، صرف نظر از سير تحولات چالش‌هاي موشكي، حلقه ديگري از زنجيره تاسيسات پدافند موشكي جهاني آمريكاست.
سامانه دفاع موشکی از نگاه غرب
یکی از عمده‌ترین اهداف آمریکا از استقرار سامانه موشکی در اروپا، مقابله با تهدید توان موشکی کشورهایی همچون ایران و کره شمالی اعلام شده است؛ اما روسیه با مردود شمردن توجیهات آمریکا در این رابطه، خاطرنشان ساخته که ایران فاقد آن میزان توان موشکی است که بتواند منافع آمریکا را مورد هدف قرار دهد و در واقع هدف اصلی روسیه است. این قضیه طی سال‌های اخیر تبدیل به موضوعی چالش برانگیز در روابط روسیه با آمریکا از یک طرف و در میزان تعاملات روسیه با پیمان ناتو از طرف دیگر شده و همکاری‌های دو طرف را با چالش‌های زیادی مواجه کرده است. از طرفی آمریکا و ناتو برای جلب اعتماد روسیه، از این کشور خواسته‌اند که حتی روسیه هم در سیستم سپر موشکی غرب مشارکت کند.
اخیراً نیز در تاریخ 16/2/1391، آندرس فوگ راسموسن، دبیر کل ناتو در سخنانی در برلین گفت: «سامانه موشکی ناتو در اروپا تهدیدی برای امنیت روسیه به شمار نمی‌رود و از روسیه دعوت می‌کنیم تا در این پروژه شرکت کند». وی در یک کنفرانس مطبوعاتی تاکید کرد: «سامانه دفاع موشکی ما به لحاظ فنی علیه روسیه طراحی نشده و به لحاظ سیاسی هم ما هیچ برنامه‌ای برای حمله به روسیه نداریم و از نظر ما بهترین روش برای روس‌ها این است که ضمن مشارکت در این طرح، ببینند که سیستم ما علیه آنها طراحی نشده و ما به طور فعال با آنها همکاری خواهیم کرد». این در حالی است که اخیراً آناتولی سردیکف، وزیر دفاع روسیه طی سخنانی عنوان کرد گفت‌وگوهای روسیه با آمریکا و ناتو درباره این سامانه به بن‌بست رسیده است. معاون نخست وزیر روسيه نیز چندی بعد در مصاحبه‌ای اعلام كرد اين كشور تنها در صورتي حاضر است به طرح مشترك آمريكا و ناتو در زمينه ايجاد سامانه دفاع ضدموشكي در اروپا بپيوندد كه کشورش شريكي با حقوق برابر در اين طرح محسوب شده و در خصوص ايجاد همه پایگاه‌های پرتاب موشك در سراسر خاك اروپا با آن توافق شود.
این در حالی است که آمریکا در خصوص استقرار سامانه دفاع موشکی در اروپا و ترکیه در صدد است با کم‌ترین هزینه‌های سیاسی و دیپلماتیک نظر موافق روسیه را جلب کند و علی‌رغم موضع سخت روسیه، به نظر می‌رسد که آمریکا و ناتو به هیچ‌وجه در صدد تحریک روسیه نبوده و سعی دارند با گفت‌وگو و دیپلماسی، نگرانی روسیه را برطرف نموده و حتی با روسیه در این خصوص به توافقی دست یابند؛ امری که تاکنون خیلی مورد استقبال روسیه نبوده است. روسیه ضمن مخالفت با استقرار سپر موشکی ناتو در اروپا، از توانایی کشورش برای خنثی کردن و رهگیری موشک‌هایی خبر داد که اتحادیه اروپا را مورد هدف قرار داده‌اند. این در حالی است که در این رابطه، روس‌ها اقدام به برگزاری کنفرانس بین‌المللی دو روزه تحت عنوان بررسی امنیت موشکی قاره اروپا در اوایل ماه مه 2012، در مسکو نمودند که در این کنفرانس حدود 50 کشور جهان، به خصوص کارشناسان ارشد نظامی روسیه و ناتو شرکت داشتند. هدف روسیه از این اقدام نشان دادن جدیت خود در برخورد با موضوعی است که امنیت آن مورد توجه است. در جریان این کنفرانس، دیمیتری روگوزین، معاون نخست وزیر روسیه تاکید کرد که روسیه اجازه استقرار سامانه موشکی سازمان ناتو را در اروپا نمی‌دهد؛ زیرا این سامانه توازن استراتژیک در منطقه و امنیت مرزهای روسیه را به هم می‌زند. وی همچنین تاکید کرد، هیچ کشوری این اجازه را ندارد که سپر دفاع موشکی را برای احساس مصونیت خود ایجاد کند. این موضع روسیه بسیار تند و بیانگر نگرانی جدی روسیه از استقرار این سامانه است.
دیدگاه روسیه برای همکاری با آمریکا و ناتو در این رابطه بسیار متفاوت با دیدگاه غربی‌هاست. روسیه اصل همکاری با آمریکا و ناتو را رد نمی‌کند، ولی چهارچوب و نوع همکاری، از نگاه مسکو کاملاً با نگاه غربی تفاوت دارد. روسیه مایل است در چهارچوب همکاری‌های طرفین، برخی از ایستگاه‌های ردیابی موشکی روسیه از جمله ایستگاه ردیابی موشکی Don-2NP در منطقه سوفرینو، در همکاری با ناتو نیز مورد بهره‌برداری قرار گیرد؛ امری که با مخالفت آمریکا و ناتو طی ماه‌های اخیر مواجه شده و تاکید کرده‌اند که در پی استقرار این سامانه پدافند موشکی بدون همکاری روسیه هستند. روسیه در واقع با این پیشنهاد، ضمن تاکید بر همکاری با طرف غربی و با توجه به عدم استقبال آمریکا و ناتو مایل است نشان دهد که نگرانی‌های مشروعی دارد و چنانچه بحث همکاری طرفین مطرح است، طبیعی است که برخی از ایستگاه‌های ردیابی موشکی روسیه نیز می‌تواند جزیی از این سامانه قرار گیرد و لذا مخالفت غرب با این پیشنهاد، نگرانی روسیه را مشروع می‌کند.
احتمال نابودی سامانه دفاعی آمریکا از سوی روسیه
با توجه به حساس شدن روسیه نسبت به رویکرد آمریکایی‌ها و ناتو و به دنبال مخالفت آمریکا با پیشنهاد روسیه، موضع روسیه روز به روز حالت سخت‌تر و آشکارتری گرفته است. در این رابطه، نیكلای ماكاروف، رئیس ستاد كل نیروهای مسلح روسیه در تاریخ 18/2/1391، اعلام کرد روسیه حمله نظامی به سامانه موشكی آمریكا و سازمان پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) در اروپا را می‌تواند مورد توجه قرار دهد. وی برنامه‌های واشنگتن را موجب بی‌ثباتی در جهان دانست كه از طرف دیگر به صورت گسترده‌ای امنیت استراتژیک روسیه را به خطر می‌اندازد. ماكاروف حتی اظهار داشت اگر آمریكا و پیمان ناتو با حراست از امنیت خود، امنیت همسایگان و دیگران را تهدید كرده و به آن توجه نكنند، ما هیچ راه دیگری نخواهیم داشت جز این كه تصمیم مناسب و اقدامات متقابل در مورد آنها اتخاذ كنیم و اقدامات متقابل مورد نظر ما نه تنها استقرار موشك‌های اسكندر در منطقه كالنینگراد است، بلكه شامل نابودی قسمت‌هایی از پدافند سپر دفاع موشكی غرب نیز خواهد شد.
با توجه به عدم پاسخ صریح از سوی آمریکایی‌ها، چند روز بعد نیز آناتولی سردیوكوف، وزیر دفاع روسیه در تاریخ 21/2/1391، بار دیگر این تهدید را تكرار كرد و در جمع خبرنگاران اظهار داشت روسیه ممكن است از موشك‌های تاكتیكی اسكندر برای نابودی اجزای سامانه موشكی آمریكا در اروپا استفاده كند. وی تاکید کرد ما اخیراً در كنفرانس بین‌المللی سپر موشكی اروپا در مسكو متذكر شدیم كه استقرار سامانه پدافند موشكی در اروپا موجب نگرانی ما است. وی در پاسخ به سئوالی كه آیا روسیه به تسلیحات جدیدی برای مقابله با سامانه موشكی آمریكا نیاز دارد، اظهار داشت: «تسلیحات موجود در روسیه كاملاً از عهده حل این معضل برمی‌آیند. وی تاکید کرد موشك‌های اسكندر را می‌توان با موفقیت برای نابودی تسلیحاتی كه ممكن است مانع پرتاب موشك‌های ما شوند، بكار برد». وی درباره نتایج كنفرانس بین‌المللی سپر دفاع موشكی در مسكو گفت: «ما در انتظار پیشنهادهای معین طرف آمریكایی در خصوص سپر دفاع موشكی اروپا هستیم». در این راستا، مدودیف رئیس جمهوری پیشین و نخست وزیر جدید روسیه نیز در تاریخ 28/2/1391، اعلام كرد در صورتی كه سامانه پدافند موشكی آمریكا در كشورهای قاره اروپا مستقر شود، روسیه تدابیر متقابلی اتخاذ می‌كند كه از آن جمله استقرار موشك‌های اسكندر در مرزهای غربی روسیه و خودداری مسكو از نابودی بخشی از تسلیحات تهاجمی استراتژیک خود است.
ضمانت‌های حقوقی آمریکا
روند چند ساله وقایع نشان می‌دهد که آمریکا تاکنون نتوانسته نگرانی‌های روسیه را برطرف کند و از نظر روسیه پیشنهادات ناتو و آمریکا به میزان کافی اعتماد برانگیز نیست. با توجه به حساسیت‌های شدید ایجاد شده در این رابطه و گستره روزافزون آن، آمریکا برای جلب توجه روسیه پیشنهاد نموده تا یکسری تضمین‌های حقوقی درباره ماهیت سامانه موشكی خود در قاره اروپا به روسیه بدهد. این پیشنهاد مورد استقبال روسیه واقع شده و اخیراً وزیر دفاع روسیه عنوان داشته که اگر آنها چنین تضمین‌هایی را بدهند، ما به دیده دیگری به مسئله نگاه خواهیم کرد. اگرچه بحث ضمانت‌های حقوقی تاکنون زیاد در گفت‌وگوهای طرفین مطرح نبوده و حتی آمریکا تا سال گذشته از دادن ضمانت‌های حقوقی الزام‌آور به روسیه امتناع می‌کرد، ولی پیشنهاد جدید آمریکا در عین حال می‌تواند فضای جدیدی را در رابطه با این موضوع به وجود آورد و از تنش در روابط روسیه با غرب بکاهد. البته تاکنون ضمانت حقوقی مورد انتظار روسیه با چیزی که دولت اوباما در نظر دارد، متفاوت بوده است؛ زیرا روسیه خواستار طرح موضوع در کنگره آمریکا و تصویب موضوع ضمانت حقوقی از سوی کنگره است. این در حالی است که این نوع ضمانت حقوقي در زمينه سامانه دفاع ضدموشکي در اروپا، حساسيت شديد در آمریکا ايجاد مي‌کند. دولت آمریکا به طرف روس اعلام کرد تاييد چنين سندي در کنگره اين کشور چند ماه پيش از انتخابات رياست جمهوري، غيرواقعي است. در واقع اوباما شدیداً نگران است که طرح این موضوع در کنگره، با حضور اکثریت جمهوری‌خواهان، او را در شرایط متزلزلی در کشاکش سنگین با جمهوری‌خواهان که معتقدند دولت وی از قاطعیت لازم در برابر روسیه برخوردار نیست، بکشاند. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه نیز اخيراً با انتقاد از رويكرد آمريكا در اين زمينه گفت: «آنها نمي‌خواهند به روسيه تضمين بدهند كه سامانه موشكي آمريكا و ناتو عليه روسيه هدف‌گيري نمي‌شود و این موضوع واقعاً ما را نگران می‌کند. حتی می‌توان گفت به نظر می‌رسد روسیه متوجه موقعیت دشوار دولت اوباما هست و در واقع به دنبال امتیازگیری از این کشور در مسائل مختلف سیاست خارجی و از جمله در رابطه با سامانه دفاع موشکی اروپاست».
آیا توان موشکی ایران تهدیدی برای اروپا و آمریکاست؟
آمریکا هدف اصلی از برپایی سامانه پدافند موشکی در اروپای شرقی را رویارویی با حملات موشکی احتمالی دولت‌های دشمن به ویژه ایران و کره شمالی عنوان می‌کند. به گفته مسئولین نظامی آمریکا، ایران تا سال 2015، به تکنولوژی موشک‌های دوربرد دست خواهد یافت که می‌تواند کشورهای اروپایی و قاره آمریکا را در شعاع حملات خود قرار دهد. این در حالی است که مقامات ایران بارها اعلام کرده‌اند که گسترش سامانه موشکی ایران، اقدامی پدافندی است و توان موشکی ایران بسیار کمتر از آن است که آمریکایی‌ها عنوان می‌کنند. هواداران سامانه دفاع موشکی اعلام می‌کند که ایران یا کره شمالی مسلح به موشک‌های بالستیک با کلاهک هسته‌ای، می‌تواند تهدیدی اساسی برای آمریکا و هم پیمانانش باشد و این سامانه آنها را از خطرآفرینی برای جهان غرب محافظت می‌کند. مسکو اما اين استدلال را نمي‌پذيرد و آن را توجیهی کاملاً ناکافی از سوی آمریکا می‌داند.
روسیه برای خنثی کردن سامانه ضد موشکی آمریکا در شرق اروپا، از ابزارهای متعددی برخوردار است که عمدتاً عباتند از: ابزارها و راهکارهای حقوقی، بین‌المللی، سیاسی و نظامی. در این میان، تعلیق کاهش نیروهای متعارف در اروپا، خروج از پیمان کاهش تسلیحات استارت و افزایش توان هسته‌ای روسیه، از ابزارهای نظامی - سیاسی روسیه در این رابطه است. به عنوان نمونه پوتین در واکنش به طرح سامانه پدافند ضد موشکی آمریکا در 14 ژوئیه 2007، با صدور فرمانی عضویت روسیه در پیمان کاهش نیروهای متعارف در اروپا را به حال تعلیق درآورد.
در این میان، احتمال آغاز مسابقه جديد تسليحاتي، می‌تواند شرایط دشوار و غیرقابل پیش‌بینی را برای طرفین به وجود آورد. روسیه پیگیری طرح سامانه پدافند ضد موشکی را به معنای تضعیف نظام بازدارندگی در جهان می‌داند كه به ناامن شدن محیط بین‌المللی خواهد انجامید. مسکو همچنین برپایی سامانه پدافند موشکی در اروپای شرقي را مرزبندی میان اروپا و روسيه از سوی آمریکا می‌داند.
نتیجه‌گیری
تحلیل روند وقایع نشان می‌دهد که روسیه مایل نیست در این قضیه کوتاه بیاید و این امر می‌تواند فضای جدیدی از جنگ سرد را مجدداً در روابط روسیه با آمریکا به وجود آورد. موضع‌گیری‌های شدید مقامات روسی و ادبیات بکار رفته از سوی مقامات روسیه در این رابطه، بیانگر بالا گرفتن تنش دوباره در روابط روسیه با آمریکا از یک طرف و با پیمان ناتو از طرف دیگر است. به نظر می‌رسد با قدرت‌گیری روسیه طی چند سال اخیر و فائق آمدن بر مشکلات سیاسی - اقتصادی دهه گذشته، روس‌ها دیگر حاضر نیستند در برابر آمریکا و غرب کوتاه بیایند و حتی می‌توان عنوان کرد هرچه روسیه از توانایی و اقتدار بیشتری در صحنه داخلی و خارجی برخوردار شود، به همان نسبت از موضع سخت‌تر و انعطاف ناپذیرتری در برابر آمریکا برخوردار خواهد شد و این امر ممکن است به یک جنگ سرد دوباره در روابط روسیه با آمریکا منجر شود؛ مگر اینکه آمریکا کمی از موضع خود عقب‌نشینی کند و با دادن تضمین‌های عینی و ملموس و حقوقی، نگرانی‌های امنیتی روسیه را برطرف نماید.
انتخاب مجدد پوتین به ریاست جمهوری، موقعیت کرملین را در برابر آمریکا تقویت کرده و پوتین با ارزیابی شرایط جدید روسیه از یک طرف و مشکلات متعدد آمریکا در صحنه داخلی و خارجی، از جمله کسری بودجه عظیم، بدهی‌های گسترده خارجی، مشکلات اقتصادی و مالی، انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر و موقعیت تضعیف شده اوباما در برابر جمهوری‌خواهان و کنگره، شرایط جدیدی را در برابر مسکو می‌گشاید که می‌تواند برای پوتین نویدبخش باشد. عدم شرکت پوتین در نشست اخیر سران گروه هشت در مریلند آمریکا و اعزام مدودیف، نخست وزیر روسیه بیانگر این رویکرد جدید روسیه است؛ امری که خشم دولت آمریکا و شخص باراک اوباما را به دنبال داشت و به منزله شکستی برای موقعیت جهانی آمریکا و رهبری آن بر گروه هشت می‌باشد.
روسیۀ امروز حاضر نیست در برابر آمریکا کوتاه بیاید و سامانه موشکی آمریکا در اروپای شرقی و ترکیه بهانه خوبی برای روس‌ها فراهم کرده تا اقتدار خود را در برابر غرب و آمریکا نشان دهد.
