نیروگاه هسته ای بوشهر: تفاوت سیاست های آمریکا و روسیه

 اهمیت :

جلوگیری از دستیابی ایران به جنگ افزارهای هسته ای یکی از اهداف مهم سیاست آمریکا مبنی بر جلوگیری از گسترش جنگ افزارهای هسته ای طی دو دهة گذشته بوده است. در نطق جرج دبلیو بوش رئیس جمهور آمریکا در ژانویه 2002، برضرورت توقف برنامه های جنگ افزارهای انهدام انبوه ایران تأکید گردید. دولت بوش گسترش جنگ افزارهای انهدام انبوه و موشک های بالستیک به کشورهایی مانند ایران را تهدید اصلی امنیتی برای آمریکا تلقی نموده و در این ارتباط جلوگیری از احداث نیروگاه هسته ای بوشهر را هدف قرار داده است.

تحلیل :

بسیاری در محافل رسمی و تحقیقاتی امریکا معتقدند ایران به شدت تلاش می کند تا با دستیابی به موشک های بالستیک مجهز به کلاهک هسته ای دنیا را غافلگیر نماید. از این رو، چنین نتیجه گیری می شود که چند سال آینده دورة حساسی است زیرا طی این مدت ایران می تواند به ”نقطة غیر قابل بازگشت“ دست یابد یعنی مرحله ای که دیگر برای تعقیب برنامه های هسته ای و موشکی خود به کمک خارجی نیاز ندارد. در این اثنا و برای ”خرید زمان“ لازم روسیه نقش مهمی دارد زیرا مهمترین منبع تأمین فن آوری پیشرفته برای برنامه های هسته ای و موشکی ایران به شمار می رود. به عبارت دیگر، آمریکا با جلب همکاری کامل روسیه در زمینه قطع همکاری هسته ای خود با ایران می تواند زمان رسیدن ایران را به خودکفایی در زمینة هسته ای به تعویق اندازد.

در اولین ملاقات مقامات آمریکا و روسیه پس از انعقاد قرارداد ایران با روسیه برای احداث ”واحد 1 “ نیروگاه هسته ای بوشهر در ماه مه 1995 طرف روسی قول داد که آن بخش از قرارداد با ایران را که جنبه های نظامی دارد لغو نماید و ضمناً روسیه موافقت کرد که از کمک در خصوص تأمین سیکل سوخت نیروگاه و یا ارائه نیروگاه جدیدی به ایران حداقل به مدت پنج سال خودداری نماید. تحت تأثیر توافق های مزبور بسیاری از کارشناسان آمریکایی به این نتیجه رسیدند که نیروگاه بوشهر به علت وجود مشکلات عدیدة فنی، ایمنی و مالی موجب سلب علاقة ایران می گردد و هرگز تکمیل نخواهد شد.

از دیدگاه آمریکا، هر نوع کمک نهادهای روسیه به برنامه های هسته ای و موشکی ایران باید قطع شود. مخالفت آمریکا با برنامه استفاده صلح آمیز هسته ای ایران که به اتخاذ سیاست “تحریم کامل” از سوی آن کشور از جمله طرح بوشهر منتهی شده است مبتنی بر توجیهات زیر است :

- تعهد ایران به معاهدة عدم اشاعة جنگ افزارهای هسته ای قابل اعتماد نیست و طرح بوشهر می تواند به توسعه وسیع تخصص های هسته ای منجر شود که به طور غیرمستقیم می تواند به برنامة هسته ای ایران کمک نماید.

- ایران همچنان در حال حرکت برای نزدیک شدن به توانایی تولید جنگ افزارهای هسته ای و موشک های دور برد برای حمل آن است. (آمریکا از ارائه مدارکی در این زمینه خودداری می نماید).

- طرح نیروگاه هسته ای بوشهر از سوی ایران به عنوان اهرمی برای فشار به روسیه برای جلب کمک در زمینة فن آوری های حساس و توجیهی برای دستیابی به توانایی های بیشتر در زمینة “ سیکل سوخت” جهت تأمین سوخت مورد نیاز در راکتورهای خود می باشد.

- آمریکا کمک های روسیه به ایران در زمینة فن آوری های حساس را خطرناک ترین بخش از همکاری های هسته ای روسیه با ایران تلقی می کند.

- البته آمریکا به خوبی می داند که امروزه با توجه به امکانات وسیعی که برای دسترسی به دانش فنی از جمله “ علوم حساس” و مواد و تجهیزات مربوط به آن در جهان وجود دارد، بازداشتن کشوری مصمم و پویا مانند ایران جهت دستیابی به جنگ افزارهای هسته‏ای امکان پذیر نیست و تنها راه مطمئن متقاعد نمودن و یا رهنمون ساختن ایران به این نتیجه است که منافع ملی اش بدون جنگ افزارهای مزبور تأمین خواهد شد. هدایت ایران به چنان نتیجه گیری مستلزم توجه به عوامل متعددی از جمله جلوگیری از برنامه های عراق برای دستیابی به جنگ افزارهای هسته ای و محیط آینده امنیتی در خلیج فارس و خاورمیانه می باشد. در تصویری کلی تر روابط آیندة ایران با آمریکا نیز مطرح می شود. زیرا چنانچه ایران از تحولات در مناطق پیرامونی خویش احساس امنیت ننماید ضرورت در اختیار داشتن جنگ افزارهای غیر متعارف را نیز احساس نخواهد نمود.

انگیزه ها و ملاحظات روسیه در همکاری هسته ای با ایران :

- بسیاری از روس ها توانایی هسته ای ایران را در حد بالایی تلقی نمی کنند و بزعم برخی از کارشناسان آمریکایی، روس ها با دادن اندکی از فن آوری “ سیکل سوخت” (بدون آنکه این مقدار از فن آوری های حساس بتواند به ایران برای دستیابی به جنگ افزارهای هسته ای کمک مؤثری نماید) درصدد می باشند تا نظر ایران را به خرید نیروگاه های هسته ای بیشتری جلب نمایند.

- برخی از مقامات رسمی روسیه همکاری هسته ای خود را با ایران چنین توجیه می نمایند که به این ترتیب می توانند نظارت بیشتری بر اقدامات ایران در زمینة فعالیت های هسته ای اعمال نمایند و در صورت لزوم ایران را با تهدید به قطع همکاری از تخطی از تعهدات موجود در ”معاهدة منع گسترش“ باز دارند.

- دستیابی ایران به جنگ افزارهای هسته ای و موشک های بالستیک دوربرد می تواند منافع امنیتی روسیه را به خطر اندازد و از این رو روسیه در پاسخ به انتقادات آمریکا اعلام داشته است که به هیچوجه قصد ندارد که از برنامه های مزبور حمایت کند.

- هر چند حجم صادرات مرتبط با صنایع هسته ای و موشکی روسیه به ایران در مقایسه با کل تجارت روسیه کوچک است ولی فعالیت در این عرصه موقعیت بهتری را برای روسیه جهت دستیابی به قراردادهای سودمند تجاری دیگر به ویژه فروش تسلیحات متعارف به ایران فراهم می سازد.

- طرح نیروگاه بوشهر به تنهایی موجب مشارکت حدود 300 بنگاه مختلف در روسیه وایجاد حدود 20000 شغل شده است.

- روسیه به خوبی از موقعیت ژئوپولتیک ایران در خلیج فارس و خاورمیانه و همچنین در جهان اسلام آگاه است و از این رو مایل است که از این مزیت ها در روابط دو جانبة خود با ایران بهره مند شود.

ضمناً روسیه در ارتباط با قرارداد 800 میلیون دلاری خود با ایران در ژانویه 1995 برای ساخت یک واحد 1000 مگاواتی نیروگاه هسته ای در بوشهر و در پاسخ به انتقادات آمریکا اعلام داشته است:

- ایران از تعهدات خود در ارتباط با معاهدة “ منع گسترش” تخطی نکرده است و فن آوری نیروگاه هسته ای با آب سبک که به ایران فروخته می شود تهدیداتی جدی در ارتباط با “ منع گسترش” در پی ندارد. زیرا فن آوری مزبور از همان نوعی است که آمریکا موافقت کرده است در چارچوب قرارداد اکتبر 1994 در اختیار کره شمالی قرار دهد.

- روسیه طبق قرارداد خود با ایران ضمن تأمین سوخت جدید در دوران عمر راکتور نیروگاه، مواد حاصل از سوخت را پس می گیرد و لذا مانع دسترسی ایران به پولوتونیوم موجود در سوخت مصرف شده می گردد.

نتیجه گیری :

آمریکا از اوائل دهة 1980 سیاست مخالفت با کلیه همکاری های هسته ای با جمهوری اسلامی ایران را در پیش گرفت و در این راستا موفق گردید دولت آلمان را از تجدید فعالیت در ساخت دو واحد نیروگاه هسته‏ای در بوشهر باز دارد.

همچنین در پی توافق اصولی چین با ایران در سال 1992 برای ساخت دو نیروگاه هسته ای، دولت آمریکا با امضای قراردادی با چین در چارچوب “ همکاری برای استفادة صلح آمیز هسته ای” در سال 1997 موجب گردید تا چین از همکاری با ایران خودداری نماید. آمریکا در تعقیب سیاست باز داشتن ایران از دستیابی به فن آوری های هسته ای از سال 1995 که روسیه قرارداد نیروگاه بوشهر را با ایران منعقد نمود، فشارهای دیپلماتیک خود را در روابط دو جانبه با روسیه برای قطع همکاری های هسته ای روسیه با ایران به کار برد. سیاست مزبور در دوران ریاست جمهوری یلتسین و پوتین ادامه داشته است. در پی حوادث 11 سپتامبر در آمریکا که نقطة عطفی در نزدیک شدن روسیه به آمریکا برای مبارزه جهانی با تروریسم بود، به تدریج علائمی مبنی بر توفیق آمریکا در سیاست های مزبور ملاحظه گردید، به طوری که به گزارش خبرگزاری فرانسه از مسکو (21/4/1381)، الکساندر رومانتسف وزیر انرژی هسته ای روسیه اعلام داشت به علت فشارهای سنگین ایالات متحده آمریکا، روسیه پس از تکمیل طرح نیروگاه بوشهر دیگر با ایران در زمینة هسته ای همکاری نخواهد کرد.